Η σόμπα που μας ζέσταινε…

Του Α.Θ.Ρ. 

(Από το ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ που κυκλοφορεί)

  Σίγουρα, κανείς δεν φανταζόταν, ότι μετά πολλά χρόνια απ’ την απόσυρση της, πάμπολοι συνάνθρωποί μας θα κατάφευγαν, λόγω της κρίσης, στην αναζήτηση της, στη θαλπωρή της.

  Ότι θα σκέπαζε αιθαλομίχλη, Αθήνα και Σαλονίκη, από τη καύση σε σόμπες και τζάκια, κάθε λογής καύσιμου υλικού.

  Δεκάδες χρόνια τώρα, χαμένη απ’ το προσκήνιο, πιθανόν πεταμένη σε κάποια αποθήκη, η σόμπα, υπήρξε για χρόνια το πιο απαραίτητο απόκτημα του σπιτιού, βάλσαμο, στους βαρύτατους τοτινούς χειμώνες!

  Είχε από χρόνια πολλά, αντικαταστήσει το «αρχαίο» τζάκι, το παραγώνι, που ζέσταινε τον άνθρωπο, από τότε που ζούσε στις σπηλιές. Σαφώς, μια πρόοδος κι εξέλιξη στη ζωή του πολιτισμένου πλέον ανθρώπου.

  Απ’ τα παλάτια των Λουδοβίκων, των Αψβούργων, πιθανότατα ξεκίνησε, όπου επιδεικνύουν τέτοιες πορσελάνινες σόμπες, στα κρύα βασιλικά δωμάτια, κι έφτασε να ζεσταίνει, μέχρι το κονάκι του φτωχού.

  Κι αυτό, τουλάχιστον σε μας, μέχρι τη δεκαετία του ’80, οπότε και εισέβαλε το καλοριφέρ.

  Στο Αμύνταιο, καίγαμε κάρβουνο στις σόμπες, σχεδόν όλοι.

  Οι υπάλληλοι (καθηγητές, αξιωματικοί, τραπεζικοί) κάιγαν ξύλα, σαν πιο ευγενή και καθαρά, αλλά σαφώς ακριβότερα.

  Το κάρβουνο της Βεύης, που ξεχώριζε σε ποιότητα άνθρακα, ήταν ο κύριος τροφοδότης της περιοχής, σε καύσιμο ύλη.

  4 -6 τόνους κάρβουνο, το ελάχιστον, χρειάζονταν μια οικογένεια, για μια «μασίνα» στη κουζίνα, σε συνεχή καύση και μια «όρθια» στη κρεβατοκάμαρα ή το επίσημο σαλόνι, σε περιοδική λειτουργία.

  Αργότερα, στη κρεβατοκάμαρα ή το σαλόνι, μπήκαν οι μοντέρνες πετρελαίου, που μύριζαν όμως συνήθως πετρελίλα.

  Το κάρβουνο της Βεγόρας, αν και φτηνότερο, το απέφευγαν οι περισσότεροι, λόγω μικρότερης θερμαντικής αξίας.

  Ιούλιο και Αύγουστο, στα σπίτια των νοικοκυραίων, μπρος στην αυλόπορτα του δίπατου, ξεφορτώνονταν το απαστράπτον κάρβουνο – λιγνίτης. Κι άκουγες συνεχή σχόλια κι ευχές, απ’ τους περαστικούς γειτόνους.

  …άντε καλό χειμώνα …και του χρόνου …εμάς το περσυνό ήταν όλο πέτρα, στάχτη και καθόλου ζέστα…

  Με το μπάσιμο του κάρβουνου στην αποθήκη, οι μικροαστοί της πόλης μας, ένοιωθαν να φεύγει ένα βάρος και μια αγωνία για τον επερχόμενο χειμώνα.

  Οι αγρότες της πόλης, ψιλοβολεύονταν με καμιά αμυγδαλιά, που κουβαλούσαν με το κάρο, όλο το καλοκαίρι, στις εξόδους τους στο κάμπο.

  Τότε, δούλευε τσεκούρι στο κόψιμο και όχι η ευκολία του αλυσοπρίονου… έτσι γλύτωναν τότε τα δέντρα του κάμπου.

  Ένας γνωστός μου έλεγε ότι τα δάση σώθηκαν, από τότε που ανακαλύφτηκε το «πετρογκάζ! Γιατί παλιότερα και καφέ για να ψήσεις, έπρεπε ν’ ανάψεις φωτιά με ξύλα.

  Η λαθροξύλευση –που κι αυτή έγινε μάστιγα της εποχής μας-, ήταν η πρώτη σε συχνότητα παρανομίας των κατοίκων των χωριών, που γειτόνευαν με δάσος.

  Οι αγροφύλακες, χωροφύλακες, δασοφύλακες, ήταν φόβος και τρόμος των χωριών, που παίζαν μαζί τους σαν τη γάτα με τον ποντικό, στα περάσματα των βουνών.

  Κάθε Δευτέρα στο παζάρι μας, στον χώρο πίσω από την Ηλεκτρική Εταιρεία (τώρα Λέσχη Αξιωματικών), ξεφόρτωναν δεκάδες άλογα και γαϊδουράκια, φορτία με ξύλα που φέρναν για πούλημα, συνήθως Κελλιώτες και Νυμφαιώτες. Τα πουλούσαν, συνήθως στους ξυλόφουρνους, αλλά και σε σπίτια.

  Οι Νυμφαιώτες τα έφερναν με άλογα, 13 δραχμές το φορτίο. Οι Κελλιώτες με γαϊδουράκια, 7 δραχμές το φορτίο. (ο καφές κι η εφημερίδα ήταν 1,5 δραχμές).

  Το καλοκαίρι, η καύσιμη ύλη για το μαγείρεμα των σπιτιών και ταβερνών, πριν την ηλεκτρική κουζίνα και το «πετρογκάζ», ήταν το ξυλοκάρβουνο και οι φουφούδες.

  Υπήρχαν πολλά καμίνια παραγωγής ξυλοκάρβουνου στο Νυμφαίο, τη Κλεισούρα, το Ραντόσι, με μαυρισμένους απ’ την κάπνα καρβουνιάρηδες, που ζούσαν σαν ινδιάνοι στο βουνό, απ’ την άνοιξη μέχρι του Αη Δημήτρη.

  Τώρα το ξυλοκάρβουνο για τις ψησταριές μας, έρχεται από Βουλγαρία και Ινδονησία!!

  Οι φτωχοί της εποχής, ιδίως στις πόλεις, μαγείρευαν σε «γκαζιέρες». Βρωμούσαν απαίσια οι αναθυμιάσεις και πετρέλαιο, αλλά τότε οι μύτες των ανθρώπων δεν είχαν τη σημερινή ευαισθησία.

  Συχνά – πυκνά, οι γκαζιέρες, στις ταινίες με Βούρτση – Ξανθόπουλο «έσκαζαν» και τυφλώνονταν για λίγες μέρες η πρωταγωνίστρια…

   Το πετρέλαιο το αγοράζαμε απ’ τα μπακάλικα, μέσα σε μπουκάλι, σαν το σημερινό ουίσκι πολυτελείας…

  Το πετρέλαιο ήταν το προσφιλές υλικό για τις συνήθεις τότε εντριβές της πλάτης, ιδίως, των ηλικιωμένων. Επιπλέον, έδιωχνε λόγω οσμής, τις ψείρες και τους κοριούς.

  Η απόσταση του χρόνου, κι η εξιδανίκευση του παρελθόντος, αποσιωπά τις τρισχειρότερες συνθήκες σε καθαριότητα, ζωύφια, οσμές, που υπήρχαν στα στενάχωρα και πολυάνθρωπα τοτινά σπίτια των πλείστων.

  Η παλιά «μασίνα», που πάντα υπήρχε σε κάθε «πουγιάτα» και λειτουργούσε όλο το καλοκαίρι, έλυνε το πρόβλημα του ζεστού νερού για το πλύσιμο, το ψήσιμο των καθημερινών πιπεριών, το μαγείρεμα, χωρίς τη χρήση, του ακριβού σχετικά ξυλοκάρβουνου.

  Η «μασίνα» της κουζίνας του χειμώνα, ήταν ένα μαγικό εργαλείο, που οικονομικά ζέσταινε, έψηνε στο φούρνο της και έβραζε στην επιφάνειά της, παράλληλα όλ’ αυτά. Ο ορισμός της οικιακής οικονομίας, μέσα από την οποία, ανταπεξέρχονταν το πλείστον των ανθρώπων, που ελλείψει του χρήματος, της τότε, ακόμα «στενότερης» από σήμερα, εποχής.

  Τα σχολεία στα χωριά καίγαν ξυλόσομπες. Κάθε μαθητής δημοτικού, πηγαίνοντας στο σχολείο του, εκτός απ’ τη σάκα του, τη πλάκα με το κοντύλι ή το τετράδιο με τον κονδυλοφόρο και το μελανοδοχείο, κρατούσε στο χέρι του ένα κομμένο ξύλο για τη σόμπα.

  Στο Αμύνταιο, δεν κουβαλούσαμε ξύλα, ούτε στο Δημοτικό, ούτε στο Γυμνάσιο. Πληρώναμε όμως κάθε χρόνο κάποιες δραχμές για τα κάρβουνα του σχολείου και τη καθαρίστρια. Κι αυτή η άμοιρη (η κυρία Βέτα), φρόντιζε να καίνε 8 – 10 σόμπες, χωρίς να καπνίζουν, χωρίς στάχτες, με σπασμένα κάρβουνα δίπλα τους στον τενεκέ.

  Εκείνο το «τρισκατάρατο» ΠΑΣΟΚ, που οι πλείστοι τώρα βρίζουν, λες και του έστειλε εξορία στα Γιούρα, αναγνώρισε τη δουλειά τους και μονιμοποίησε τις καθαρίστριες των σχολείων, που δούλευαν, δεκάδες χρόνια, σαν είλωτες των Σπαρτιατών.

  Το «τίναγμα των μπουριών» της σόμπας, που έκαιγε λιγνίτη και βούλωναν συχνά – πυκνά, ήταν το μαρτύριο της νοικοκυράς, του άντρα της που βλαστημούσε, των παιδιών που κρύωναν και σιχαίνονταν την αναστάτωση του σπιτιού, μέσα στο καταχείμωνο…

  Ο παλιός Άγιος Κων/νος, είχε μια σόμπα – βαρέλι, που τροφοδοτούσε κάθε τόσο με ξύλα, ο νεωκόρος ο Μπάρμπα Τρύφος.

  Η σόμπα, είχε πραγματική ζεστή θαλπωρή, που την αισθανόσουν, κι ας ψιλοκρύωνε η πλάτη σου… μάζευε την οικογένεια τριγύρω της, τα παιδιά δίπλα στον παππού, τη γιαγιά, που πάντα είχαν και την πρώτη θέση δίπλα στη σόμπα.

  Η κεντρική θέρμανση και το μεγάλο σπίτι, απομόνωσαν την οικογένεια. Καθένας τώρα στο χώρο του, τη μοναξιά του, την δήθεν ευκολία του.

  Οι Σιδηροδρομικοί, που τότε ήταν πάμπολοι, στο σταθμό και τα σπίτια, καίγαν «κωκ», που υπήρχε άφθονο στην αποθήκη, για την τροφοδοσία των τραίνων.

  Το ’76 στον Έβρο στο 644 ΜΤΠ, κοιμόμασταν χειμώνα, σε θαλάμους από σκέτο ΕΛΕΝΙΤ, χωρίς επένδυση – μόνωση και χωρίς διόλου σόμπα!! Έξω απ’ τον θάλαμο, είχε λιγότερο κρύο…

 Η αίσθηση του « κρύο – ζέστη» κι αντοχή σ’ αυτά, έχουν σαφή κοινωνικολογική – ψυχολογική παράμετρο.

  Παλιότερα ο άνθρωπος, άντεχε –είχε συνηθίσει- το κρύο, σε σχέση με το σήμερα, που στην πλειονότητα υπάρχει κεντρική θέρμανση, που χαλαρώνει ευχάριστα το σώμα.

  Ακόμα και τα παλάτια των βασιλιάδων ήταν παγωμένα, αφού ζέσταινε τεράστιες αίθουσες ένα τζάκι, ή μια σόμπα πορσελάνης.

  3 – 4 σομπατζίδικα εργαστήρια, που φτιάχναν περίτεχνες κάθε τύπου σόμπες και μπουριά, είχε η πόλη μας. (Μπάρτζηδες, Νέτσιος, Χαρίσης).

  Το μεγαλύτερο, σχεδόν βιοτεχνία, με δέκα μαστόρους – τσιράκια, ήταν του Μανώλη Χαρίση, που συγχωρέθηκε πρόσφατα.  Έφτιαχνε μασίνες, διαφόρων τύπων σόμπες, καρότσια, ψαλίδια για το κούρεμα προβάτων, αγροτικά εργαλεία.  Έγινε και μικρο – βιομήχανος στη Σαλονίκη (χύτρες Ryramis), ο Μανώλης. Και πάντα στον χορό των Αμυνταιωτών, πρώτο τραπέζι και ο πιο χουβαρδάς ενισχυτής του Συλλόγου, με την όμορφη Ξινονερίτισα σύζυγο του.

  Τώρα τρέχουν όλοι για σόμπα, στα Bitola και τη Βουλγαρία… σε λίγο οι σόμπες θα ‘ρχονται απ’ τη Κίνα.

  Χώρα γραφιάδων, ψευτοεμπόρων, συνταξιούχων και ιδίως ανέργων καταντήσαμε, ότι χειρότερο για το μέλλον μιας χώρας.

  Τη δεκαετία του ’80 εισέβαλε δυναμικά η μοντέρνα σόμπα πετρελαίου.  Συνήθως στη κρεβατοκάμαρα ή το σαλόνι, που άνοιγε στην ονομαστική γιορτή του νοικοκύρη. Βρωμούσε πετρελίλα και ‘κέινο το μυστήριο καρμπυρατέρ της, όλο βούλωνε κι όλο χαλούσε. Κι είχε δουλειές με φούντες, ο «φάφας» κι ο Μιχάλης Μπάρτζης…

  Η πρώτη κεντρική θέρμανση (καλοριφέρ) μπήκε γύρω στα ’60 στον κινηματογράφο «ΑΣΤΕΡΙΑ». Το «ΟΛΥΜΠΙΟΝ» την ίδια εποχή είχε «αερόθερμο».

  Η πρώτη πολυκατοικία στη πόλη μας που έφερε και το καλοριφέρ γύρω στα ’70, ήταν του Λοϊζίδη, στην Π. Μελά και του Αντωνιάδη, στην Αριστοτέλους.

  Αργότερα – σταδιακά, γενικεύτικε η χρήση της κεντρικής θέρμανσης, κι έβαλαν λέβητες με πετρέλαιο ακόμη και οι αγρότες στα χωριά, για ευκολία. Γεγονός που επανακαθορίζεται τώρα, με το πανάκριβο πετρέλαιο και την στενότητα των πόρων.

  Στο Αμύνταιο – Φιλώτα – Λεβαία, απολαμβάνουμε –όχι όλοι- το αγαθό της τηλεθέρμανσης, πράγμα που συμβαίνει σε ελάχιστες πόλεις πανελλαδικά.

  Ο όρος ακούστηκε πρώτη φορά το ’74, απ’ τον μακαρίτη Δήμαρχο, Γ. Φιλίππου, έτσι σαν ιδέα.

  30 χρόνια μετά, με δήμαρχο τον Θ. Μίγκο, άρχισαν τα πρώτα γραφειοκρατικά, για την ολοκλήρωση του έργου.

  Το έργο στην ουσία, πραγματοποιήθηκε και λειτούργησε – χωρίς να καλύπτει το σύνολο των δημοτών-, με Δημάρχους Θεοδωρίδη και Λιάση.

  Με αγωνία προσμένουν, οι εκτός αγαθού τηλεθέρμανσης, την επέκταση του συγκεκριμένου έργου, που αργεί αδικαιολόγητα.

  Φυσικό είναι να ακούγονται σαν ονειρικά, τα υποσχόμενα για το μέλλον απ’ τον Δήμαρχο Ιωσηφίδη, «αυτόνομες τηλεθερμάνσεις με βιομάζα, σ’ όλα τα Δημοτικά Διαμερίσματα»!

  Μακάρι να είναι έτσι. Επιτρέψτε μου όμως κι εμένα, ν’ αμφιβάλω σφόδρα…

  Η ιστορία της σόμπας και της διαδρομής της στη ζωή μας, πηγαίνει χέρι – χέρι, με τη πορεία της οικονομίας και της ευμάρειας μιας χώρας, που πίστεψε, σιγά – σιγά κι απατηλά, ότι είναι «περιούσιος λαός του θεού» και της ιστορίας. Και με τσαλίμια, με παραμύθια, με τσιτάτα, με υπερβολές, με τσαχπινιές, με λοβιτούρα και καπατσοσύνη, χωρίς σκληρή δουλειά, σχεδόν και τήρηση του νόμου, θα βρίσκεται ες αεί, στον αφρό της οικουμένης, έτσι, επειδή λέγεται Ελλάς!!!

  Δυστυχώς, δεν ξέρεις αν πρέπει να κλαις ή να γελάς…

  Εκτός, εκτός αν μας «ψεκαζουν» (επειδή μας ζηλεύουν). Τότε, τότε, εξηγούνται όλα…

  Μακάρι η λύση του προβλήματος μας, να βρίσκεται στον επερχόμενο ΣΥΡΙΖΑ.

  Εμένα όμως, οι υποσχέσεις του Αλέξη, μου θυμίζουν πολύ τις …αυτόνομες τηλεθερμάνσεις! του Μάκη… Και τα Υδροπλάνα, που θα προσ-λιμνόνονται στον Άγιο!!!

  Πραγματικά, εύχομαι να έχω άδικο…

  …άλλος για Αθήνα, με το υδροπλάνο της γραμμής Πάτελι – Ραφήνααα… Γιαγιάα, το κεφάλι μέσα … πετάμε…

  Κάπως έτσι, θα κτυπηθεί η ανεργία… των υδροπλάνων…

  Όχι, όχι, για «κοσμοδρόμιο» δεν έχει ακουστεί ακόμα τίποτε…

ΥΓ. Καλό ξεμπέρδεμα Άγγελε, με τους πιστούς του Μάκη…