Οι Πόντιοι στην επανάσταση του 1821…

Του ΑΒΡΑΜΙΔΗ Θ. ΙΩΑΝΝΗ

  Το γεγονός, ότι ο Ευαγγελισμός του Γαβριήλ προς την Παρθένο Μαρία και η έναρξη της Άνοιξης, στις 25 Μαρτίου 1821, σήμανε την Ανάσταση του Γένους των Ελλήνων, είναι σ΄ όλους μας, μικρούς και μεγάλους, λίγο πολύ γνωστή ιστορία, την οποία όλοι μας ακούσαμε και μάθαμε από τις πρώτες τάξεις του Σχολείου μας.

  Το απίθανο εκείνο κατόρθωμα του ξεσηκωμού, στηρίχθηκε στην απόφαση των ραγιάδων, οι οποίοι πήραν στα χέρια τους την στέρεη θέληση, να βάλουν τέρμα στην ασυδοσία του βάρβαρου κατακτητή. Μη θεωρηθεί όμως εύκολη υπόθεση, διότι δεν ήταν καθόλου εξασφαλισμένο το αποτέλεσμά της.

  Όλες οι κυβερνήσεις της Ευρώπης και ιδιαίτερα η ιερή συμμαχία μ΄ επικεφαλής τον Μέττερνιχ της Αυστρίας, αντιπαθούσαν και αντιμάχονταν κάθε επαναστατική κίνηση οιουδήποτε λαού της Ευρώπης, διότι την θεωρούσαν κοινωνική αρρώστια, η οποία αργά ή γρήγορα θα έφθανε και στην δική τους πόρτα.

  Άρα ο απελπισμένος λαός των ραγιάδων δεν είχε να αντιμετωπίσει μόνον τους Τούρκους, αλλά και την ενωμένη τότε τάξη πραγμάτων, της Ρωσικής Αυτοκρατορίας μη εξαιρουμένης. Και ο αγώνας της επανάστασης του 21 θα είχε μοιραία κατάληξη για το γένος των Ελλήνων, εάν απέναντι σ΄ αυτές τις δυσκολίες δεν είχε αντιπαρατεθεί η μεγάλη στρατιά των Φιλελλήνων, τους οποίους ξεσήκωσε το άφθονο αίμα της σφαγής των ραγιάδων, που πότιζε την αγαπημένη τους γη των Ελλήνων, μαζί με την πανστρατιά των μεμυημένων στην Φιλική Εταιρεία Ελλήνων της διασποράς, οι οποίοι έδωσαν όχι μόνον τα χρήματα, αλλά και την ζωή τους για των αγώνα εκείνο.

  Και όλοι γνωρίζουμε, ότι εκείνη η Φιλική Εταιρεία, υπήρξε η Τράπεζα στήριξης του Αγώνα, που ιδρύθηκε στην Οδησσό, οργάνωσε, στήριξε, καθοδήγησε και στελέχωσε τους ραγιάδες. Άρρηκτα συνδεδεμένο όμως με την Φιλική Εταιρεία, εκτός των ιδρυτών της, είναι και το όνομα του Αλέξανδρου Υψηλάντη.

  Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης γεννήθηκε το 1792 και από μικρός είχε κλίση στα στρατιωτικά. Το 1810 είχε καταταγεί με τον βαθμό του Ανθυπίλαρχου στο σώμα των εφίππων σωματοφυλάκων του τσάρου της Ρωσίας. Στην μάχη της Δρέσδης, στις 27-8-1813  έχασε το δεξί του χέρι. Το 1815, με τον βαθμό του υποστρατήγου, ήταν μέλος της αυτοκρατορικής ακολουθίας στο συνέδριο της Βιέννης.

  Ο Αλέξανδρος αναγνωρίζεται στις 12 Απριλίου 1820, ως γενικός επίτροπος,  δηλαδή αρχηγός της φιλικής Εταιρείας, με το ψευδώνυμο ΚΑΛΟΣ και κωδικό υπογραφής τα γράμματα α.ρ.

Από το Ιάσιο της Ρουμανίας ετοιμάζει στρατό με 12.000 άνδρες και βαδίζει προς το Βουκουρέστι. Δημιούργησε την επίλεκτη ομάδα του Ιερού Λόχου, τον οποίο οργάνωσε ο πρίγκιπας και συμπατριώτης του Κατακουζηνός.

  Θέλοντας να κατέλθει στον Μοριά, πήγε στην Τεργέστη, αλλά εκεί τον συνέλαβαν οι Αυστριακοί και τον φυλάκισαν στο φρούριο Μπουγκάτζ. Η υγεία του κλονίστηκε και πέθανε στην Βιέννη, στις 9 Ιανουαρίου 1828. Τον κήδεψαν με την στολή του Ιερολοχίτη. Το εγχείρημα του Αλέξανδρου Υψηλάντη απέτυχε, αλλά ο ξεσηκωμός των Ραγιάδων επετεύχθη και ακολούθησαν πολλοί, όπως ο αδελφός του, Δημήτριος Υψηλάντης, οι οποίοι στο τέλος χάρισαν την ελευθερία στην χώρα μας.

  Το κράτος μας, γι΄ άγνωστους λόγους, επί 80 χρόνια, δεν θέλησε να καταγράψει στα σχολικά βιβλία κάτι για την Ιστορία της δικής μας πατρίδας καταγωγής, του Ευξείνου Πόντου. Και στην παντελή σιωπή αυτή συμπεριλαμβάνεται και το κεφάλαιο της όποιας συμμετοχής των Ποντίων στην εξέγερση του Μοριά.

  Το βάρος της ενημέρωσης αυτής πέφτει στις πλάτες τις δικές μας και γι΄ αυτό τα τελευταία χρόνια ακατάπαυστα, ολάκερος ο πνευματικός κόσμος του ποντιακού μας λαού, σαν περιπλανώμενοι ιεροκήρυκες, δεν παύουμε να ευαγγελίζουμε τον λαό μας, με τις άγνωστες αυτές πτυχές της δικής μας Ιστορίας στην Ανατολή.

  Η εξέγερση των ραγιάδων στον Μοριά, τον Μάρτιο 1821, ήταν η απόφαση και το αποτέλεσμα μιας ολάκερης διεργασίας, η οποία ξεκίνησε από την Φιλική Εταιρεία και απ΄ αυτούς που την ίδρυσαν στην Οδησσό.  Πέρασε από τους Έλληνες Ηγεμόνες της Μολδοβλαχίας, για να καταλήξει και να ενεργοποιηθεί από τους καραβοκύρηκες των Νησιών και τους Αρματολούς και Κλέφτες του Μοριά και της Ρούμελης. Και όλοι γνωρίζουμε, ότι όλα τα βόρεια παράλια της Μαύρης Θάλασσας, επί αιώνες δεχόντουσαν πολυάριθμες παροικίες Ποντίων, που κατέφευγαν εκεί, μακριά από την κυριαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ήσαν τόσοι πολλοί, ώστε και σήμερα να ακούει κανείς τους Ρώσους να λένε, ότι στις φλέβες κάθε τρίτου Ρώσου, ρέει αίμα ελληνικό. Στην Γεωργία, την Νότια Ρωσία, την Ουκρανία, Μολδαβία και την Ρουμανία, είχαν δημιουργηθεί μεγάλες παροικίες Ποντίων.

  Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, είχε σταδιοδρομήσει σαν αξιωματικός στον ρωσικό στρατό. Ήταν φλογερός πατριώτης και προσπάθησε να ενσαρκώσει το όνειρο του Ρήγα, για μια πανβαλκανική επανάσταση, ενάντια στον Ασιάτη κατακτητή. Τον Αλέξανδρο Υψηλάντη επέλεξε η Φιλική Εταιρεία σαν αρχηγό, με την ενεργό έναρξη του ένοπλου ξεσηκωμού των Ραγιάδων στον Μοριά, όπως και επιλογή της Φιλικής Εταιρείας ήταν ο ξεσηκωμός να αρχίσει από τον ταλαιπωρημένο και εξαθλιωμένο Μοριά.

  Ας σταθούμε για λίγο αγαπητοί συμπατριώτες, στα λόγια που είπε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης στις 24 Φεβρουαρίου 1821.

  Η ώρα ήλθεν. Ω άνδρες Έλληνες. Ας καλέσωμεν λοιπόν ω ανδρείοι και μεγαλόψυχοι Έλληνες, την Ελευθερίαν, εις την κλασσικήν γην της Ελλάδος. Εις τα όπλα λοιπόν, φίλοι, η Πατρίδα μας προσκαλεί.

Αυτά τα γνωρίζουμε όλοι από την Ιστορία του Σχολείου μας. Δεν γνωρίζουμε όμως, ότι βαδίζοντας πενήντα περίπου χιλιόμετρα ανατολικά της Τραπεζούντας και επί της παραλίας της Μαύρης Θάλασσας, συναντούμε τον Όφη ποταμό, που πήρε αυτό το όνομα, από τους αρχαίους ήδη καιρούς, επειδή πραγματικά σαν φίδι το ποτάμι αυτό διασχίζει όλη την επαρχία προς τα νότια, σε απόσταση εκατό χιλιομέτρων από την θάλασσα. Εάν λοιπόν ακολουθήσει κανείς την φιδίσια διαδρομή αυτού του ποταμού, πάνω στα ψηλά βουνά του Νότου, θα συναντήσει πολυάριθμα χωριά και ένα απ΄ αυτά τα χωριά ξεχωρίζει, γιατί δεσπόζει ψηλά και μέχρι σήμερα, παρ΄ ότι κατοικείται από Μουσουλμάνους, ονομάζεται Υψήλ.

  Το χωριό αυτό ήταν ελληνοκατοικημένο μέχρι το 1820 και έφερε το όνομα Υψηλή. Οι χριστιανοί του Υψήλ, όπως και άλλων χωριών του όφεως ποταμού, κατά καιρούς μετανάστευαν στις απέναντι ακτές της Μαύρης Θάλασσας, στην Ρωσσία, την Ουκρανία, την Μολδοβλαχία και την Ρουμανία. Πολλοί απ΄ αυτούς αναπτύχθηκαν, στο εμπόριο, στα γράμματα και στην στρατιωτική τέχνη.

  Η οικογένεια των Υψηλάντηδων  ξεκίνησε από το χωριό Υψήλ και έφτασε να βγάλει αξιωματικούς στον ρωσικό στρατό και μάλιστα στο περιβάλλον του ίδιου του Τσάρου. Το ίδιο και η οικογένεια των Μουρουζηδών, που επίσης κατάγεται από την περιοχή του Όφεως ποταμού. Μέσα λοιπόν στην Φιλική Εταιρεία υπάρχουν μεμυημένοι Πόντιοι και στην έναρξη του αγώνα, επικεφαλής σαν αρχηγός τίθεται ο Πόντιος, Αλέξανδρος Υψηλάντης. Από την ίδρυση της, η Φιλική Εταιρεία το 1814, μέχρι το 1821, συνωμοτικά, επαναστατικά και μυστικά οργάνωνε την μεγάλη αυτή υπόθεση των Ελλήνων.   

  Δίπλα στους αρχικούς τρείς εμπόρους ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας, Νικόλαο Σκουφά, Εμμανουήλ Ξάνθο και Αθανάσιο Τσακάλωφ, στα οκτώ χρόνια της προετοιμασίας μυήθηκαν πολλοί και συγκεντρώθηκε άφθονο χρήμα για την στήριξη αυτού, του υπέρ πάντων αγώνος. Χωρίς να ξεχνάμε και τον αδελφό του Αλέξανδρου, τον Δημήτριο Υψηλάντη για την δική του προσφορά στον αγώνα εκείνο.

  Θα ήθελα να περιοριστώ όμως στα όσα συνέβησαν την εποχή εκείνη στον Εύξεινο Πόντο και την συμμετοχή των προγόνων μας όχι μόνο στους αγώνες του γένους, αλλά και την εν γένει προσφορά τους στην μεγάλη υπόθεση, που συνάρπασε κάθε ελληνική ψυχή και συνείδηση. Είναι πλέον καθήκον δικό μας, αφού ορισμένοι συνεχίζουν να καλύπτουν με πέπλο σιγής τα γεγονότα εκείνα και να μη γίνεται λόγος και μνεία γι΄ αυτά. Γιατί άραγε?

  Αγαπητοί συμπατριώτες…

  Μόλις έφτασε η είδηση της Επανάστασης του Μοριά, στην Κωνσταντινούπολη  και την άκουσε ο Σουλτάνος Μαχμούτ ο Β.΄ έπεσε από το ντιβάνι του στο δάπεδο του δωματίου του και αφρίζοντας ξεφώνιζε.. ΡΟΥΜΕΣΜΙ ΝΤΕ ΚΟΥΛΟΥΜ ΓΙΟΚΤΟΥΡ, ΚΕΣΙΝ ΚΕΦΑΛΑΡΙΝΙ. Δηλαδή.. Ρωμιούς υπηκόους δεν αναγνωρίζω. Κόψτε τα κεφάλια. Και η αλήθεια είναι ότι πολλά κεφάλια έπεσαν την εποχή εκείνη.

  Πρώτο θύμα ο μαρτυρικός μας Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε.΄ τον οποίον κρέμασαν στην μεσαία Πύλη εισόδου στην αυλή του Πατριαρχείου. Μια Πύλη, που μένει ακόμη κλειστή, για να υπενθυμίζει το βάρβαρο έγκλημα.

 Το τι έγινε πρίν, κατά την διάρκεια και μετά την Ελληνική Επανάσταση, στην δική μας αξέχαστη Πατρίδα, τον Πόντο, σας αναφέρω παρακάτω.

  Ο Μητροπολίτης Αργυρουπόλεως Σίλβεστρος Λαζαρίδης ο Β΄, που καταγόταν από το χωριό Τσίτε, μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία, από τον συμμαθητή του και Σχολάρχη Τραπεζούντας, τον Σάββα Τριανταφυλλίδη. Ο Σάββας Τριανταφυλλίδης ήταν ο πατέρας του Περικλή Τριανταφυλλίδη, που έγραψε τα αθάνατα έργα ΄΄Ποντικά΄΄ και ΄΄Φυγάδες΄΄. Ορκίστηκαν μάλιστα τον όρκο Πίστεως στην Φιλική Εταιρεία στην Αργυρούπολη, από δύο απεσταλμένους της Φιλική Εταιρείας, που ήρθαν για τον σκοπό αυτό στην Αργυρούπολη, ντυμένοι σαν τούρκοι δερβίσηδες. Στην περιοδεία τους εκείνη, οι δερβίσηδες αγγελιοφόροι της Φιλικής Εταιρείας, περιόδευσαν τον Πόντο και όρκισαν πολλούς μεμυημένους, με τους οποίους η Φιλική Εταιρεία είχε προηγούμενη συνεννόηση. Μόνον οι μεμυημένοι της επαρχίας Χαλδίας συγκέντρωσαν για τον αγώνα 12.000 γρόσια, ποσό πολύ σημαντικό για τα χρόνια εκείνα και τα διοχέτευσαν μέσω της Φιλικής Εταιρείας στον αγώνα του γένους στον Μοριά.

  Όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821, το μίσος και ο φανατισμός των Τούρκων στον Πόντο ενάντια στους Έλληνες κορυφώθηκε. Στην Τραπεζούντα, ο φανατισμένος όχλος των μουσουλμάνων, μάζεψε τους Χριστιανούς σαν πρόβατα στο Γκιουζέλ Σεράΐ, δηλαδή στο Λεοντόκαστρο, με σκοπό να τους κατασφάξει. Την ζωή των Χριστιανών και την αγωνία τους, έλυσε ο καταγόμενος από τον Σταυρίν της Κρώμνης, φρούραρχος της Τραπεζούντας, ο Σατήρ  Ζαδδές Σουλεημάν Πασάς,ο οποίος και διέλυσε τον όχλο των μουσουλμάνωνκαι έσωσε τους Χριστιανούς. Λέγεται ότι ο φρούραρχος εκείνος ήταν γόνος οικογένειας κρυπτοχριστιανών.

  Στην επαρχία της Αργυρούπολης, οι Χριστιανοί υπέστησαν τα πάνδεινα. Ο Μητροπολίτης Σίλβεστρος, υπήρξε θύμα βιαιοπραγίας, με καρδιακή προσβολή. Μεταφέρθηκε στην Μονή Γουμερά, όπου και πέθανε μετά από μερικές μέρες. Ο Αρχιμεταλλουργός Ιάκωβος κατέφυγε στην Άτρα, όπου τον έπιασαν και τον έσφαξαν, ο αδελφός του Μιχαήλ δηλητηριάστηκε σε τούρκικο καφενείο, ενώ ο Κυριάκος Ζαμανόπουλος, πρόλαβε και πήρε τα αρχεία και τον κώδικα της Μονής Χουτουρά και κατέφυγε στην Ρωσία.

  Ο Ιγνάτιος Σαρασίτης κατέφυγε στα μεταλλεία του Αλλάχ Βερντή της Αρμενίας.

  Παρ΄ όλο ότι ο Ποντιακός λαός βρισκόταν στα βάθη της Ανατολής και φόβος και τρόμος κυριαρχούσε παντού, δεν δίστασαν καθόλη την διάρκεια της Επανάστασης, να συνδράμουν τον αγώνα του Γένους στο Μοριά. Ακόμη και το 1866, όταν καιγόταν η ηρωική Κρήτη από τον Βάρβαρο Ασιάτη Κατακτητή, ο πρόξενος της Ελλάδας στην Τραπεζούντα, Παναγιώτης Ματαράγκας, μάζεψε για τον αγώνα της Κρήτης 340 χρυσές λίρες, από τις οποίες, τις πενήντα έδωσε ο Μητροπολίτης Γερβάσιος Σουμελίδης.

Και η πατρίδα μας, κάτω από την καθοδήγηση της Φιλικής Εταιρείας και την οικονομική βοήθεια όλου του Ελληνισμού της Διασποράς και ιδίως των Ελλήνων της Μαύρης Θάλασσας, αλλά προ πάντων το αίμα των μαρτύρων της Επανάστασης, είδε να ανατέλλει ο ήλιος της Ελευθερίας και το απίστευτο να γίνετε αληθινό. Η Ελλάς ανέστη, η Ελλάς ηγέρθη, η Ελλάς αληθώς Ανέστη.

  Αγαπητοί Συμπατριώτες.

  Εκατό χρόνια αργότερα, οι πόντιοι πίστεψαν, ότι ήρθε η ώρα για την απελευθέρωση της και της δικής τους πατρίδας. Δεν το πίστεψαν μόνο αυτοί αυθαίρετα και από μόνοι τους. Στο Παρίσι οι Ευρωπαΐκές δυνάμεις και ο προεδρεύων στην συνδιάσκεψη Ειρήνης, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Γούντροου Ουίλσον διακήρυτταν, ότι έπρεπε να διαλυθεί επιτέλους το βάρβαρο καθεστώς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και να ιδρυθούν στην θέση της δεκατέσσερα κράτη, από τους γηγενείς, από την αρχαιότητα, λαούς της Μικράς Ασίας. Ένα από τα προβλεπόμενα, απ΄ αυτούς, κράτη ήταν και η ανεξάρτητη Δημοκρατία του Πόντου. Με τις ευλογίες των Ευρωπαίων, ίδρυσαν οι Πόντιοι Βουλή του Ανεξάρτητου Πόντου, στο Βατούμ το 1916. Οργάνωσαν αντάρτικο στα βουνά του Πόντου, ενάντια στον Ασιάτη. Στο Κρασνοντάρ της Ρωσίας το 1918, ο νεαρός πατριώτης, ο γιατρός Φίλωνας Κτενίδης, ο μετέπειτα επανιδρυτής της σημερινής Ιεράς Μονής Παναγίας Σουμελά, έγραψε ένα ποίημα, το οποίο η Βουλή των Ποντίων στο Βατούμ έκρινε, ότι θα είναι ο Εθνικός Ύμνος του Πόντου, όταν και όποτε πραγματοποιηθεί η ανεξάρτητη Ποντιακή Δημοκρατία.

  Δυστυχώς τον Πόντο και τους Πόντιους, πρόδωσαν και ξέχασαν όλοι εκείνοι που στο Παρίσι έδιναν υποσχέσεις. Και όχι μόνο μας πρόδωσαν, αλλά και πολέμησαν εναντίον μας. Τους Πόντιους δεν τους ξέχασαν μόνον οι φίλοι και οι σύμμαχοι. Τους Πόντιους θέλησε να ξεχάσει και η μητέρα πατρίδα, η Ελλάδα. Ένας ολάκερος λαός και ένας ακμαίος πολιτισμός θυσιάστηκε στο βωμό μιας δήθεν προσέγγισης και διακρατικής φιλίας με την γειτονική Τουρκία. Στα καλέσματα απόγνωσης, για συμπαράσταση και βοήθεια, η μητέρα πατρίδα δεν ανταποκρίθηκε. Στον Πόντο και τους Πόντιους, δυστυχώς στέρεψε και η πηγή των Φιλελλήνων. Και έτσι έμειναν οι πρόγονοί μας μόνοι τους, κάτω από το μαχαίρι της εκδίκησης. Εξορίες, κρεμάλες, βιασμοί, σφαγές, εμπρησμοί και φυγή. Όσοι έφυγαν έφυγαν, αλλά φεύγοντας άφησαν πίσω εκατοντάδες χιλιάδες άταφους νεκρούς.

  Αγαπητοί Συμπατριώτες.

  Ο λαός μας είναι φιλοπρόοδος και ειρηνικός. Ο λαός μας δεν θέλει τον πόλεμο. Ο λαός μας θέλει την Ειρήνη και την συνεργασία με όλους τους λαούς, μη εξαιρουμένου και του τουρκικού.

Τούτο όμως δεν σημαίνει, ότι πρέπει να επιβάλουμε την αμνησία στις επερχόμενες γενιές. Αλλά και να θέλουμε δεν μπορούμε. Δεν μας αφήνουν οι κραυγές πόνου και απόγνωσης των αδικοσφαγιασθέντων προγόνων μας, που μέσα από τα φαράγγια και τις πλαγιές του αξέχαστού μας Πόντου, φωνάζουν για το έγκλημα που έγινε και μένει ατιμώρητο.

  Και αν κάποιοι στην πατρίδα μας την Ελλάδα, έκριναν και αποφάσισαν, ότι όλα αυτά πρέπει να ξεχαστούν και να μην ακούγονται άλλο μέσα στα σχολεία μας, η ευθύνη πέφτει πάλι στην πλάτη την δική μας, στην πλάτη την δική σας, στην πλάτη όλων μας.