Το Αμύνταιο στον Μακεδονικό Αγώνα...

Της Αντιγόνης Τσάμη

 (Από το βιβλίο της «Ηρωικές μορφές

του Μακεδονικού Αγώνα» εκδ. 2008

(Δημοσιεύθηκε στην έντυπη έκδοση 

του ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟΥ - φύλλο 134)

  Το Αμύνταιο πήρε το όνομα του Βασιλέως της Μακεδονίας Αμύντα του Α’ (το 540-498 π.Χ.). Γύρω του έχει το βουνό Βίτσι και Ράδοσι και καθρεφτίζεται στα γαλανά νερά της λίμνης Πετρών.

Έχει γύρω στους 3.000 κατοίκους κι απέχει 35 χλμ από την Φλώρινα. Οι κάτοικοι του Αμυνταίου και της περιοχής του, κατά τους απελευθερωτικούς αγώνες εναντίων των Τούρκων δεν έμειναν αδρανείς και δεν ανέμεναν μοιρολατρικά την λευτεριά τους από άλλα κράτη, όπως οι Βούλγαροι απ’ την Ρωσία, αλλά αγωνίστηκαν σκληρά, συμμετέχοντας στην επανάσταση του 1821-22. Πατρίδα, θρησκεία, ελευθερία, ήταν συναισθήματα βαθιά ριζωμένα μέσα στις ψυχές των σκλαβωμένων Αμυνταιωτών.

  Στον Μακεδονικό Αγώνα αγωνίσθηκαν σκληρά. Μετά την ψευδο-επανάσταση του Βουλγαρικού κομιτάτου της 20ης Ιουλίου 1903, επισκέφθηκαν το Αμύνταιο ο βουλευτής Αττικής, Καυταντζόγλου και ο πρόξενος του Μοναστηρίου, Καλλέργης και κατέλυσαν στο ξενοδοχείο αδελφών «Χατζή». Εκεί έθεσαν τα θεμέλια για την πορεία του Μακεδονικού Αγώνα. Το σπίτι των αδερφών Χατζή αποτελούσε την σπονδυλική στήλη του αγώνα στο Αμύνταιο. Κάθε εβδομάδα πήγαιναν στο Προξενείο του Μοναστηρίου, από όπου έπαιρναν οδηγίες και μετέφεραν εμπιστευτική αλληλογραφία καθώς και όπλα, όπου τα έκρυβαν στις κρύπτες του ξενοδοχείου. Συνεργάτες είχαν τον Ιωάννη Αϊτάν απ’ το Αμύνταιο, Χρήστο Τζήκα, Νικόλαο Παπαλαζάρου και Δημήτριο Καπετάντση απ’ τον Άγιο Αθανάσιο Εδέσσης. Την Επιτροπή Άμυνας την αποτελούσαν:

1) Ο Αλέξης Χατζής του Ιωάννη. Ήταν πρόεδρος, γεννήθηκε στο Αμύνταιο στις 26-6-1871 και πέθανε στις 17-3-1935. Εκτός από τις παραπάνω υπηρεσίες, ο πρόξενος τον είχε επιφορτίσει και με την υπηρεσία του πράκτορα, προσφέροντας εξαιρετικές εθνικές υπηρεσίες στον υπόδουλο ελληνισμό. Οι Βούλγαροι πολλές φορές του έστησαν ενέδρα για να τον βγάλουν απ’ τον δρόμο τους ως συνήθως, αλλά διασώζονταν ως εκ θαύματος.

2) Δεύτερος της επιτροπής ήταν ο ιατρός Μιχαήλ Τολίκας, γραμματέας.

3) Ο Σταύρος ή Χρήστος Χατζής του Ιωάννη. Γεννήθηκε στο Αμύνταιο το 1860 και πέθανε το 1919, ως ταμίας. Αναπληρωματικά μέλη ήταν: Ο Ιωάννης Βατραχάνης δημοδιδάσκαλος, ο Τραϊανός Χατζής του Ιωάννη, που γεννήθηκε το 1859 και πέθανε το 1953. Ήταν και αγγελιοφόρος μεταφέροντας απόρρητα έγγραφα από το Αμύνταιο στο Μοναστήρι. Εξαιρετική εθνική υπηρεσία προσέφεραν κι άλλα μέλη της πατριαρχικής οικογένειας Χατζή που αριθμούσε 40 μέλη.

  Ο Δημήτριος Χατζής του Ιωάννη, ο Θεόδωρος Χατζής του Ιωάννη, που μέχρι τα τελευταία χρόνια ζούσε. Όλοι εργάστηκαν με ζήλο, με αυτοθυσία κι αυταπάρνηση, προωθούσαν τρόφιμα στα λημέρια των ελληνικών σωμάτων κι είχαν αναλάβει την παραλαβή και διαφύλαξη όπλων που στέλνονταν από την Θεσσαλία, την Κοζάνη και το Μοναστήρι.

  Ο Ιωάννης Χατζής του Χρήστου γεννήθηκε το 1880. Εργάστηκε σαν πράκτορας στο Μοναστήρι.

  Ο Παντελής Χατζής του Τρύφωνα γεννήθηκε το 1862. Μυημένος στον Μακεδονικό Αγώνα, εργάσθηκε με ζήλο και αυτοθυσία μαζί με τα άλλα μέλη της οικογένειάς του, συμμετέχοντας σε πολλές μάχες.

  Άλλοι από το Αμύνταιο που εργάστηκαν για τη συντριβή της Βουλγαρικής προπαγάνδας και του Τουρκικού ζυγού ήταν οι εξής: ο Παπακωνσταντίνου, ιερέας. Γεννήθηκε στο Αμύνταιο το 1858 και πέθανε το 1907. Ήταν κήρυκας των εθνικών ιδεωδών, ενθάρρυνε τους κατοίκους παροτρύνοντας τους να μη δελεάζονται από τις βουλγάρικες παροχές και υποσχέσεις.

  Ο Πέτρος Ζούγκας. Γεννήθηκε στο Αμύνταιο το 1871 και πέθανε το 1923. Είχε αναλάβει σαν σύνδεσμος που ένωνε τα περίχωρα με το Αμύνταιο. Στο σπίτι του γίνονταν οι συσκέψεις των αρχηγών και φιλοξενούσε διερχόμενους άντρες των ελληνικών σωμάτων.

  Ο Νικόλαος Πέτκος. Γεννήθηκε στο Αμύνταιο το 1872 και πέθανε το 1938. Αυτός είχε αναλάβει τη συγκέντρωση τροφίμων και μάλλινων ειδών που ταπροωθούσε στα Αντάρτικο Σώματα. 

  Ο Μιχαήλ Τιγικάς, ιατρός.

  Ο Βασίλειος Γεωργιάδης, γιατρός από το Λέχοβο. Και οι δύο ιατροί εργάσθηκαν με φανατισμό στον δίκαιο αγώνα, με κίνδυνο της ζωής τους, με τη μετάβασή τους στα κρησφύγετα των Μακεδονομάχων προσφέροντας τους ανθρωπιστική βοήθεια, φάρμακα, επιδέσεις τραυμάτων, θεραπεία ασθενών, ενισχύοντας τον αγώνα και υλικά.

  Ο Παπαθανάσης Χασιώτης του Ιωάννη, ιερεύς. Γεννήθηκε στο Αμύνταιο τα 1882 και πέθανε το 1956. Ήταν γόνος ελληνικής πατριαρχικής οικογένειας. Αφού τελείωσε το σχολείο στο Αμύνταιο, με έξοδα του ελληνικού προξενείου Μοναστηρίου, φοίτησε στο Διδασκαλείο. Διορίστηκε σε διάφορα σχολεία της δυτικής Μακεδονίας. Πότισε τη νεότητα με τα νάματα της ελληνικής παιδείας. Με τις συνεχείς διδασκαλίες του, αναπτέρωσε το ηθικό όλων των κατοίκων, όταν τοποθετήθηκε ως δάσκαλος στο Αμύνταιο. Αργότερα χειροτονήθηκε ιερεύς, αλλά παράλληλα ήταν πράκτορας και του Μακεδονικού Αγώνα. Στο σπίτι του συγκεντρώνονταν οι πρόκριτοι και συζητούσαν για τον Αγώνα.    

  Το 1907 οι κομιτατζήδες πρόδωσαν τους Χατζήδες ότι έκρυβαν όπλα στο ξενοδοχείο και παρακολουθούσαν οι Τούρκοι. Εκείνη τη μέρα 150 όπλα μεταφέρθηκαν στο σπίτι του Παπαθανάση.

  Στις 19-11-1904 οι κομιτατζήδες δολοφόνησαν ύπουλα κοντά στη Θέση «Μπραμόρ» αρκετούς Κοζανίτες. Το 1912 δε στη Βεγόρα δολοφόνησαν τα ξαδέλφια Κωνσταντίνο και Αθανάσιο Χατζή.

  Ο Αλέξης Χατζής και ο Παντελής Χατζής τιμήθηκαν με μετάλλια πράκτορα Α’ τάξεως, για τις εξαιρετικές υπηρεσίες τους για τον Μακεδονικό Αγώνα.

  Άλλος ένθερμος πατριώτης ήταν ο Ευάγγελος Χατζής του Ρούση, που γεννήθηκε στο Αμύνταιο το έτος 1873 και πέθανε το 1964. Είχε επιβλητική, αρχοντική εμφάνιση. Διακρίθηκε για την αυτοθυσία, για την γενναιότητα και εχεμύθειά του. Ο Μακεδονομάχος Ευάγγελος Χατζής μυήθηκε απ’ τους πρώτους στο Μακεδονικό Αγώνα από τον πρόξενο του Μοναστηρίου, Καλλέργη. Ήταν σύνδεσμος και οδηγός των ελληνικών αντάρτικων σωμάτων Αμυνταίου – Φλώρινας - Μοριχόβου, υπό την αρχηγία του Τσόντου Βάρδα.

  Το 1907 ανέλαβε μυστική αποστολή πολύ επικίνδυνη, τη μεταφορά όπλων από μυστικές αποθήκες της Θεσ/νίκης σιδηροδρομικά, στις περιοχές Αμυνταίου, Φλωρίνης, Μοριχόβου. Πάνω στα κιβώτια έγραφε: «Προσοχή, φάρμακα ή υαλικά». Μια φορά μετά από προδοσία πλησίασε Τούρκος τα κιβώτια που περιείχαν 150 όπλα. Χωρίς να χάσει την ψυχραιμία του ο Χατζής, έδωσε στον Τούρκο χωροφύλακα 30 λίρες και του πρότεινε να μην αναφέρει το γεγονός στην υπηρεσία του. Ο ίδιος δε παρέδωσε τα κιβώτια στο Χατζή αφού πήρε τις λίρες.

  Μια άλλη φορά μετέφερε αρκετά όπλα και ιματισμό στο Μορίχοβο, παρακάλεσε δε τον Τούρκο αστυνόμο να του δώσει συνοδεία για να μη ληστέψουν το εμπόρευμά του οι ληστές. Τον συνόδευσαν μέχρι έξω απ’ το Μορίχοβο κι έπειτα τους έδιωξε λέγοντας τους «πάρτε από τρεις λίρες, δεν υπάρχει πλέον φόβος».

  Η δράση του ήταν πολύπλευρη. Το σπίτι του χρησιμοποιούνταν στην εξάσκηση όπλων από τους νέους. Από την πατριωτική αυτή οικογένεια, δολοφονήθηκαν άγρια ο Αθανάσιος και ο Κων/νος Χατζής απ’ τους Βουλγάρους το 1912. Ένας δε γιος τους, ο Φώτης, δολοφονήθηκε άγρια το 1944 από τους αντάρτες αναρχικούς.

  Στην περιοχή Αμυνταίου, Φλωρίνης, Μοριχόβου και Μοναστηρίου, έδρασαν κι οι οπλαρχηγοί Γρηγόριος Βαενάς ή Αγραφιώτης του Γεωργίου. Γεννήθηκε στα Ασπρόγεια το 1879. Από τους πρώτους μυήθηκε στον Μακεδονικό Αγώνα κι έλαβε μέρος σε πάρα πολλές συμπλοκές. Υπηρέτησε στο σώμα του Καπετάν Κώτα και στο σώμα του Καπετάν Βάρδα. Μετά τον θάνατο του Καπετάν Βαγγέλη, ανέλαβε την διοίκηση του σώματος. Στη μάχη εναντίον των κομιτατζήδων όταν πολιόρκησαν το σπίτι, πολέμησε με γυμνό σπαθί ηρωικά, κι εξόντωσε πολλούς κομιτατζήδες. Όταν δε άκουγαν το όνομα Βαενάς, άλλαζαν δρόμο. Συμμετείχε σε πολλές μάχες καθώς και στον πόλεμο του 1912.

  Άλλος Μακεδονομάχος της περιοχής Αμυνταίου είναι ο Παναγιωτίδης Χρήστος. Γεννήθηκε κι αυτός στα Ασπρόγεια το 1886. Ο Καπετάν Βαγγέλης τον πήρε από νεαρό ακόμη στο σώμα του, αφού προηγουμένως διετέλεσε σύνδεσμος. Στην δολοφονική επίθεση κατά του Βαγγέλη στο Πεδινό, έλαβε μέρος στη μάχη τραυματισθείς ελαφρώς.   

  Τον Οκτώβριο του 1907 στην περιοχή Κατράνιτσας όπου συνεπλάκη το σώμα, συνελήφθη από τους Τούρκους και τον έκλεισαν στη φυλακή Μοναστηρίου, από όπου μετά ένα μήνα δραπέτευσε με τη βοήθεια των Ελλήνων ανταρτών. Κατέφυγε στο Μορίχοβο και κατετάγη στο σώμα του Καπετάν Βάρδα, συμμετέχοντας σε πολλές μάχες. Για τη μεγάλη του δράση ο αρχηγός Καραβίτης τον ονόμασε Καπετάν Μαλέτσκο. Οι κομιτατζήδες τον είχαν επικηρύξει αντί 3.000 χρυσών λιρών. Το ηρωικό παλικάρι, συμμετείχε μετά του Γρηγορίου Βαενά και στη μάχη της Στάτιστας εναντίον των Τούρκων, κατά την οποία σκοτώθηκε ο ήρωας Παύλος Μελάς. Συμμετείχε και στους απελευθερωτικούς αγώνες του 1912-13. Το 1944 συνελήφθη από τους κομμουνιστές και φυλακίστηκε στην Κοζάνη, από όπου μετά την Βάρκιζα απελευθερώθηκε. Η Πατρίδα τον τίμησε με το δίπλωμα Μακεδονομάχου, με μετάλλιο Μακεδονικού Αγώνα και σύνταξη ομαδάρχου.

  Αλέξανδρος Μητσάρας του Χρήστου. Γεννήθηκε στον Άγιο Παντελεήμονα Αμυνταίου το 1880. Από μεγάλη πατριαρχική οικογένεια με πλούσια πατριωτική δράση. Σπούδασε δάσκαλος με δαπάνες του ελληνικού προξενείου Μοναστηρίου. Όταν αποφοίτησε, διορίστηκε δάσκαλος στο χωριό του. Ήταν σύνδεσμος εμπιστευτικής υπηρεσίας, ενθάρρυνε τους κατοίκους, προπαρασκεύαζε την μαθητική νεολαία στα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη. Για τούτο οι κομιτατζήδες αποφάσισαν να τον δολοφονήσουν. Το 1908 πυροβολήθηκε από ένοπλους και τραυματίστηκε σοβαρά. Εισήλθε στο νοσοκομείο Μοναστηρίου. Τον προηγούμενο χρόνο είχαν δολοφονήσει τον πατέρα του Χρήστο Μητσάρα. Αφού βγήκε από το νοσοκομείο, συνέχισε την πατριωτική του δράση. Η Πατρίδα για τις υπηρεσίες του, του απένειμε δίπλωμα και μετάλλιο του Μακεδονικού Αγώνα. Πέθανε το 1939.

  Ο Χρήστος Τζουτζουμάνης ήταν υπάλληλος του σιδηροδρομικού σταθμού Αμυνταίου. Όσα όπλα περνούσαν από εκεί προερχόμενα από την Θεσ/νίκη, τα διοχέτευε με κίνδυνο της ζωής του μέσω άλλων συνδέσμων στο ξενοδοχείο Χατζή ή πολλές φορές κατευθείαν στα λημέρια των ελληνικών σωμάτων. Η μητέρα του Χρήστου Τζουτζουμάνη ήταν σύνδεσμος με τα αντάρτικα σώματα των Ασπρογείων, μεταφέροντας πολύτιμες πληροφορίες με χίλιους κινδύνους για την δική της ζωή και των άλλων μελών της οικογένειάς της. Ήταν σύζυγος του Βασιλείου Τζουτζουμάνη που κι αυτός μυημένος στον Μακεδονικό Αγώνα προσέφερε πολλές υπηρεσίες. Απόγονος της οικογένειας αυτής είναι ο κ. Αργυριάδης Γεώργιος, φιλόλογος.

  Επίσης η Ευγενία Χατζή, δεύτερη γυναίκα του Αλέξη Χατζή. Η Ευγενία, σαν μέλος της πολυμελούς ελληνικής πατριαρχικής οικογένειας, εργάστηκε με την τροφοδότηση των παλικαριών με όπλα και πολεμοφόδια, μεταφέροντας τα καμουφλαρισμένα με το άλογο στα λημέρια των σωμάτων.

  Πηγές: Από αφηγήσεις απογόνων όταν υπηρετούσα στην περιοχή (προσωπικό αρχείο).

Π. Τσάμη «Μακεδονικός Αγών» 1968

Ανεσιοπούλου «Μακεδονικός Αγών» 1969

Ν. Μελά «Ο Παύλος Μελάς» 1964

* Ευχαριστούμε θερμά την κα Τσάμη για τη συνεργασία…