Η εκλεκτή οινοποιήσιμη ποικιλία Ξινόμαυρο Ναούσης, Αμυνταίου - Μια Αριστοφανική διατύπωση…

Γράφει ο Ηλίας Χασιώτης* (στο ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ που κυκλοφορεί)…

- Αριστοφάνης (452 – 385 π.Χ.): είναι ο πιο μεγάλος κωμικός ποιητής της αρχαιότητας. Έχοντας σπουδαία μόρφωση και προικισμένος με πάρα πολύ σατυρικό πνεύμα, πολεμούσε ότι νόμιζε κακό και σατίριζε τα κοινωνικο – πολιτικά δρώμενα της εποχής του.

- Ξινόμαυρο Ναούσης – Αμυνταίου: Θεωρείται ο βασιλιάς των οινοποιήσιμων ερυθρών ποικιλιών στον Ελληνικό αμπελώνα. Καλλιεργείται, άγνωστο από πότε, σε Νάουσα, Αμύνταιο, Γουμένισσα, Γρεβενά.

- Τα αρχαιότερα γνωστά ίχνη κρασιού: Ανακαλύφθηκαν σε πήλινα αγγεία από την Κίνα,

ηλικίας 9.000 ετών, από τον Αμερικανό αρχαιολόγο του Πανεπιστημίου Πενσυλβάνιας, Μακ Γκόβερν, δηλ. τέσσερις χιλιετίες νωρίτερα από το αμέσως επόμενο δείγμα, που βρέθηκε στο Ιράν. (1)

- Το κρασί στην Ελληνική αρχαιότητα: Η τέως Πρόεδρος του Διεθνούς Ινστιτούτου Οίνου, Σταυρούλα Κουράκου, το 1997 στη Σιένα της Τοσκάνης, προσκεκλημένη της Ακαδημίας Οίνου της Ιταλίας, στην ομιλία της παρουσίασε εκπληκτικές διαφάνειες οι οποίες τεκμηριώνουν ότι… «Ο οίνος, δώρο του Διόνυσου – Βάκχου στους ανθρώπους, επηρέασε τις τέχνες και τη λογοτεχνία της αρχαίας Ελλάδας. Υπήρξε ένας από τους βασικούς συντελεστές του Ελληνικού πολιτισμού και στο να αποτελεί το κρασί αναπόσπαστο μέρος ενός τρόπου ζωής, ριζωμένου στην Ευρωπαϊκή κοινωνία, με συνήθειες χιλιάδων χρόνων». (2)

- Η παραγωγή κρασιού στην Ελληνιστική πόλη των Πετρών Αμυνταίου (300-40 π.Χ.) επί της Εγνατίας Οδού: Το 1979, ο τότε Διοικητής της ΔΕΗ, Ραφαήλ Μωυσής, προκειμένου

η ΔΕΗ να εκμεταλλευτεί τα λιγνιτοφόρα κοιτάσματα στο λεκανοπέδιο Αμυνταίου, ανακοίνωση τη πρόθεση της ΔΕΗ να κτίσει εργοστάσιο μεταξύ Πετρών – Φανού.

- Ο τότε Δήμαρχος Αμυνταίου, Γεώργιος Φιλίππου, με τη σύμπραξη του Νομάρχη Θεόδωρου Ασπασίδη, επειδή αν κτιζόταν το εργοστάσιο στην προτεινόμενη θέση τα εκπεμπόμενα αιωρούμενα σωματίδια (CO2, SO2 κλπ) θα κατέληγαν στη πόλη του Αμυνταίου, παρακάλεσαν τον αείμνηστο Τάκη Θωμαΐδη, του οποίου η σύζυγος Μαρία είναι ξαδέλφη της Μαρίας Σιγανίδου, επιμελήτριας αρχαιοτήτων, να μεσολαβήσει και να γίνει μια τομή στη θέση όπου κατά καιρούς οι χωρικοί εύρισκαν Ρωμαϊκά νομίσματα.

-  Η πρώτη δοκιμαστική έρευνα έγινε το 1982, από τις κυρίες Μαρία Σιγανίδου και Πολυξένη Αδάμ Βελένη, με επιχορήγηση που έβαλε στον προϋπολογισμό το 1981, ο τότε Γραμματέας του Υπουργείου Μακεδονίας – Θράκης, Δημοσθένης Θεοχαρίδης, ο οποίος διετέλεσε 8 φορές βουλευτής Φλώρινας.

-  Αναφέρει η Π.Α. Βελένη (3)… «Η παραγωγή κρασιού είναι μαρτυρημένη από το πλήθος των γεωργικών εργαλείων που σχετίζονται με την αμπελοκαλλιέργεια (πιθάρια κλπ) και από τις παραστάσεις της σε ανάγλυφα αγγεία. Η ύπαρξη ποσοτήτων ρητίνης κοντά σε πιθάρια, δείχνει

ότι χρησιμοποιούσαν την ύλη αυτή όχι μόνο για στεγάνωση, αλλά και για να δώσουν την ιδιάζουσα γεύση του ρετσινώματος στο κρασί τους».

-  Τελικά, λόγω της ανακαλυφθείσης Ελληνιστικής πόλης, η οποία καταστράφηκε κατά τον Ρωμαϊκό εμφύλιο (50-40 π.Χ.) μεταξύ Καίσαρα και Πομπηίου, το εργοστάσιο της ΔΕΗ κτίστηκε 4 χιλιόμετρα νοτιότερα.

- Η αμπελοκαλλιέργεια κατά την Τουρκοκρατία (1385 – 1912): Το 1481, στα φορολογικά Οθωμανικά κατάστιχα του έτους αυτού, τα οποία δημοσίευσε ο φίλος Γεώργιος Τσότσος (4), εμφανίζεται το Αμύνταιο (Σόροβιτς) με 52 εστίες, αλλά δεν εμφανίζονται το Ξινό Νερό (Εξή Σου) και η Λεβαία (Έλεβιτς), προφανώς γιατί συνεστήθησαν αργότερα.

  Το 1818 – 1819 σε εργασία της Χαμιγιέτ Σελέρ του Πανεπιστημίου της Άγκυρας την οποία δημοσίευσε ο οινολόγος Ιωάννης Χατζής (5), στο Αμύνταιο υπάρχουν 21 πετρόχτιστα σπίτια, 670 στρεμ. Σιτηρών και 225 στρεμ. Αμπελιών και 323 στον Άγ. Παντελεήμονα.

  Ο ιστορικός Βασίλης Γούναρης, στο βιβλίο του «Στις όχθες του Υδραγόρα» (ποτάμι που διασχίζει το Μοναστήρι), βρήκε τεφτέρια με δοσοληψίες εμπόρων Αμυνταίου – Μοναστηρίου (Χατζημίσσιες κλπ).

  Οι πρόγονοι του οινολόγου Ιωάννη Χατζή, εμπορεύονταν το κρασί Αμυνταίου, το οποίο προωθούσαν στο Μοναστήρι, αλλά και αρκετά πιο βόρεια, μέχρι το αριστοκρατικό προάστιο Ζεμούν του Βελιγραδίου και την Αυστροουγγαρία.

- Από την απελευθέρωση του 1912 ως σήμερα: Ο Σπύρος Μελάς, ακαδημαϊκός, βιογράφος, θεατρικός συγγραφέας σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, ως δημοσιογράφος ακολούθησε την 4^η Μεραρχία κατά την προέλαση του Ελληνικού στρατού το 1912, από το έπος του Σαρανταπόρου ως τη Φλώρινα και στις 6 Νοεμβρίου 1912, γράφει στο Αμύνταιο… «Αφήνοντας το Κολάρσι (Μανιάκι), βαδίζουμε προς το Σόροβιτς (Αμύνταιο), κωμόπολη ευλογημένη από τον Βάκχο, άλλοτε σε μεγάλη ακμή. Εκεί φυτρώνει το πιο εύχυμο κλήμα της Μακεδονίας μας λένε οι ντόπιοι. Κι όποιος πιεί κρασί του Σόροβιτς, δεν το ξεχνάει…». (6)

- Ο Αντιστράτηγος Νικ. Παπαδόπουλος (Παππούς), ήρωας της Φλώρινας, πολέμησε τρείς φορές στην Φλώρινα, το 1912, το 1940-41 και το 1949, γράφει στον σιδηροδρομικό σταθμό Αμυνταίου το 1912… «Οι Έλληνες στρατιώται μας προσφέρουν μέσα εις τις πλόσκες των (ξύλινα δοχεία κρασιού) δύο ειδών κρασί. Το ένα έχει χρώμα διαυγούς αμέθυστου μέσα εις το οποίον κάνουν κυανά παιγνίδια οι ακτίνες του ήλιου. Το άλλο βαθυκόκκινον, χάδι απαλό στην γεύσην, θωπεία της οσφρήσεως…». (7)

- Τον Απρίλιο 1916, ο Ίωνας Δραγούμης διέρχεται π’ το Αμύνταιο, όπου κατά τις εκλογές του Δεκεμβρίου 1015 είχε το εκλογικό του κέντρο στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Ελλάς» των Αφών

Χατζή. Τότε εξελέγη βουλευτής Φλώρινας ο ίδιος με ολόκληρο τον συνδυασμό του (μέχρι το 1941 η Καστοριά υπάγονταν ως επαρχία στο Νομό Φλώρινας). Γράφει ο Ίωνας (8)… «Ο Χατζηντίνες (Κων/νος Χατζής) από το Σόροβιτς μου είχε φέρει στο βαγόνι ένα μπουκάλι μαύρο κρασί, που ήταν βέβαια καλύτερο απ’ όλα τα μπορντό του κόσμου, λεπτό, αρωματικό, φυσικό. Είναι πρώτα στην Ανατολή τα μαύρα κρασιά της Μακεδονίας, του Σόροβιτς, της Νάουσας».

- Το 1959, χάρη σε εξέχοντες συνεταιριστές της περιοχής, με συνέργεια – υποβοήθηση του τότε Υπουργού Προεδρίας, Φλωρινιώτη Τάκου Μακρή, ιδρύθηκε το Συνεταιριστικό Οινοποιείο Αμυνταίου, το οποίο έδωσε μεγάλη ώθηση στην αμπελοκαλλιέργεια.

- Κατά την περίοδο 1975 – 1990, μεγάλη υπήρξε η συμβολή του Κων/νου Κούσουλα, οινολόγου, Δ/ντη Αμπελουργίας στο Υπουργείο γεωργίας, ο οποίος ήταν ο «αρχιτέκτονας» των υποστυλωμένων σχημάτων και ο οποίος έκανε μεγάλης αξίας εδαφολογικές αναλύσεις στην αμπελουργική ζώνη Αμυνταίου. Παράλληλα, κατά τα έτη 1970-74, αναδεικνύεται ως παρασκευαστής της περίφημης σαμπάνιας Αμυνταίου η κυρία Σταυρούλα Κουράκου με τον Θέμη Λιάνη, πατέρα του τ. υπουργού Γιώργου Λιάνη, αν προβάλει την σαμπάνια στις πιο έγκριτες εφημερίδες Αθηνών – Θεσσαλονίκης.

- Τα τελευταία 20 χρόνια, στην περιφέρεια Αμυνταίου ιδρύθηκαν 16 οινοποιεία, τα οποία συνεχώς αποσπούν βραβεία σε Διεθνείς εκθέσεις. Λόγοι ιστορικής δικαιοσύνης, επιβάλουν να

αναφερθούμε στα 450-500 στρέμματα, σημερινής ιδιοκτησίας του οινοποιείου «Κτήμα Δημόπουλου», τα οποία βρίσκονται στην τοποθεσία «Τσαρβενίτσα», στη νότια έξοδο των περίφημων Στενών Κλειδίου (ιστορική διάβαση Κιρλί – Δερβέν ή Στενά της Λύγκου κατά Θουκυδίδη) (9). Εδώ συναντώνται τα Ανατολικά αντερείσματα του όρου Βίτσι (Βέρνον), με τα Δυτικά αντερείσματα του Καϊματσαλάν (Βαρνούς).

- Το Αμύνταιο με την Σαντορίνη διασώζουν πολύτιμο προφυλλοζημικό αμπελώνα: Η φυλλοξήρα, αφού κατέστρεψε τους αμπελώνες της Ευρώπης, το 1892 πρωτοχτύπησε τα αμπέλια Πυλαίας Θεσ/νίκης και ως το 1927 κατέστρεψε όλα τα αμπέλια του Ελληνο – Μακεδονικού χώρου. Μόνο τα αμπέλια της «Τσρβενίτσας» διεσώθησαν, αφενός λόγω της αμμώδους – χαλικώδους συστάσεως του εδάφους και αφετέρου διότι το καλοκαίρι και όταν ακόμα στον κάμπο της Εορδαίας πνέει Λίβας, ένα δροσερό αεράκι συνεχώς κατεβαίνει απ’ τα στενά. Επιπλέον, ευεργετικό αποτέλεσμα, γράφει ο Κ. Κούσουλας, είναι ότι ενώ παντού στα αμπέλια γίνονται 5-7 ραντίσματα, στην περιοχή Αμυνταίου γίνονται 2-3, με τελικό επακόλουθο στην περιοχή αυτή να παράγοντα κρασιά υψηλού επιπέδου.

- Ο θείος Πέτρος, η Νίκη και η Μόρφω: Ο Πέτρος Χασιώτης, διετέλεσε επί 18 έτη, όχι συνεχόμενα, Πρόεδρος της Ένωσης Γεωργικών Συνεταιρισμών Αμυνταίου και επί ημερών του έγινα, το οινοποιείο το 1959, τα σιλό σιτηρών !977-79, σιταποθήκες σπορόκεντρου 1980. Συνεχίζοντας το έργο του πατέρα του Στέφανου, ασχολήθηκε με την παραγωγή κρασιών και διατηρούσε επί της Μεγ. Αλεξάνδρου το μεγαλύτερο καφενείο της κωμόπολης.

  Στο καφενείο αυτό συναντούσε κάθε 2-3 μήνες τους κομματικούς φίλους ο υπουργός Τάκος Μακρής, το ίδιο κάθε 15-20 ημέρες μετέπειτα, ο σεμνός βουλευτής της ΝΔ, Γεώργιος Ανδρεάδης.

  Η οινοποίηση γίνονταν στο υπόγειο του πατρικού του σπιτιού, επί της οδού 5^ης Μεραρχίας, έναντι της Εφορίας, σε δύο βαρελοειδή πατητήρια 2 τόνων το καθένα, με τις εργάτριες να φορούν λαστιχένιες μπότες ως το γόνατο.

  Η κυρία Νίκη, πάντα σοβαρή, λιγομίλητη και υπεύθυνη, ξαδέλφη της η κα Μόρφω.

  Η κυρία Μόρφω, όταν ήταν νέα, ήταν αρκετά «ζωηρή» και πήγε στην Θεσ/νίκη. Μεσήλικας επανήλθε στο Αμύνταιο και προσέφερε κοινωνικό έργο σε μνημόσυνα και εξόδιες ακολουθίες συμπολιτών μας.

  Οι δύο κυρίες, εργάζονταν ως καθαρίστριες στην Οικονομική Εφορία και το γραφείο Γεωργικής Ανάπτυξης Αμυνταίου, με τον γράφοντα, από φοιτητή να βοηθάει τον θείο του Πέτρο στο καφενείο και τις διάφορες εργασίες (οινοποίηση κλπ).

  Ήταν Οκτώβριος 1980, εποχή τρύγου – οινοποίησης, όταν ήρθε στο καφενείο η κα Νίκη και μας είπε… «Πέτρο, πρέπει να διώξεις την Μόρφω απ’ το πατητήρι».  

  Αυτός την ρωτάει… «Γιατί Νίκη;».

  …«Γιατί είναι φορές, κατά το πάτημα, η Μόρφω όταν θέλει να κατουρήσει, για να μη βγάλει τις μπότες της δεν πάει τουαλέτα (η οποία απέχει μόλις 10 μέτρα απ’ το πατητήρι), αλλά κατεβάζει το βρακί της και κατουράει μέσα στα σταφύλια!».

  Με κοίταξε περίεργα ο θείος μου και ανήσυχος, μετά λίγες μέρες, όταν ήρθε ο οινολόγος – χημικός κ. Γεώργιος Σιάρδης, ο οποίος συγχρόνως ήταν μόνιμος χημικός στο Εργαστήριο Λιπασμάτων Πτολεμαΐδας, του εξέθεσε το γεγονός!   Αυτός, αφού ξεκαρδίστηκε να γελάει, του λέει… «Πέτρο, μην ανησυχείς για δύο λόγους. Πρώτον, για να γίνει το κρασί, ένα μόριο σακχάρου του σταφυλιού δίνει δύο μόρια αλκοόλη και δύο μόρια διοξείδιο άνθρακα, το οποίο είναι δηλητηριώδες και σκοτώνει ότι αερόβιο υπάρχει. Γι’ αυτό βάζουμε παράδοξα μεσίτες στον χώρο οινοποίησης!

  Δεύτερον, εσύ πριν την οινοποίηση ρίχνεις στα σταφύλια δύο σκόνες, το μεταμπισουλφίτ, που σκοτώνει ορισμένα ανεπιθύμητα μικρόβια και την μαγιά, η οποία περιέχει και αζωτούχες ενώσεις. Αζωτούχος ένωση είναι η ουρία της κυρίας Μόρφως! Απλά πες της να μην ξανακατουρήσει στα σταφύλια»… όμως ο θείος δεν ησύχασε και έδιωξε απ’ το πατητήρι την Μόρφω…

  Πέρασαν λίγοι μήνες και το Πάσχα του 1981, ήρθε μια παρέα από δικαστικούς και αξιωματικούς της Φλώρινας, να πάρουν κρασιά. Ένας εξ αυτών, κοίταξε τον θείο και είπε… «Πέτρο, έχω την εντύπωση ότι φέτος δεν πέτυχες το κρασί όπως τις άλλες χρονιές». «Ναι», του λέει ο θείος, «γιατί φέτος δεν το κατούρησε η Μόρφω»! «Τι είπες;», του λέει ο παραπονούμενος… «κάτι είπα στον ανιψιό μου», απαντά ο θείος…

  Κάποτε, χαριτολογώντας, ανέφερα το παραπάνω γεγονός στο ζεύγος Καίτη και Θέμη Λιάνη, γείτονες στο Αμύνταιο τα καλοκαίρια. Αφού ευθυμήσανε, ο κ. Θέμης μου είπε… «Κάποτε πρέπει να το δημοσιεύσεις. Όμως έμαθα ότι οι δύο ξαδέλφες, Νίκη και Μόρφω είναι φτωχές, μένουν με ενοίκιο και αν είναι δυνατόν ο δήμαρχος να τις βοηθήσει, αφού είναι εργαζόμενες και έχουν ένσημα, αν πάρουν ένα διαμέρισμα στις 200 περίπου Εργατικές Κατοικίες που κτίστηκαν στο Αμύνταιο. Θα πρέπει να πεθάνουν άστεγες σαν τον Βλάση Γαβριηλίδη (1848 – 1920), τον Δ/ντή της Αθηναϊκής εφημερίδας «Ακρόπολη», ο οποίος αν και έντιμος και έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην πολιτική ζωή της χώρας πέθανε άστεγος; Και σύμφωνα με επιθυμία του στον τάφο του, στο Α» νεκροταφείο Αθηνών, υπάρχει η φράση «επιτέλους εστεγάσθην»;

- Επίλογος: Παρ’ όλες τις προσπάθειες του τότε δημάρχου, λόγω έλλειψης των απαιτούμενων ημερομισθίων, η κα Μόρφω δεν πήρε διαμέρισμα στις Εργατικές Κατοικίες και πέθανε φτωχή σε διαμέρισμα που της παρεχώρησε η οικογένεια Ολίδη. Στα κοιμητήρια της πόλης, περνώντας απ’ τον τάφο της, σκεπτόμουν αν μπορούσαμε με τον μαρμαροτεχνίτη του κοιμητηρίου, να γράφαμε στον τάφο της τη φράση του Βλ. Γαβριηλίδη «Επιτέλους εστεγάσθην»!

 

Παραπομπές – σημειώσεις:

1. «Ίχνη κρασιού σε Κινεζικά αγγεία 9.000 ετών», εφημερίδα Βέροιας «Λαός» 12/12/2004.

2. Σταυρούλα Κουράκου «Οίνος & Ευρωπαϊκός πολιτισμός», εφημερίδα «Καθημερινή» 5/1/1997.

3. «Πέτρες Φλώρινας», Πολυξένη Αδάμ Βελένη, Θεσ/νίκη 1996.

4. Γεώργιος Τσότσος, «Ιστορική Γεωγραφία Δυτικής Μακεδονίας, το οικιστικό δίκτυο 14^ος – 17^ος αιώνας».

5. Ιωάννης Χατζής «7^ος των Φιλικών», εφημερίδα «Περισκόπιο» 231 25/10/17.

6. Σπύρος Μελάς «Βαλκανικοί πόλεμοι 1912-1913» σελ. 315.

7. Νικ. Παπαδόπουλος – Τσοκόπουλος «Από τα πεδία των μαχών».

8. Ίων Δραγούμης «Φύλλα ημερολογίου Ε’» σελ. 143.

9. Θουκυδίδης Β’ 99.3

*Ηλίας Χασιώτης

Ιστορικός ερευνητής Δυτ. Μακεδονίας