Πού πήγε η Ελλάδα του Ρήγα;

(Από το ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ που κυκλοφορεί)…

  Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης είχε πει για αυτόν: «Εστάθη ο μεγαλύτερος ευεργέτης της φυλής μας. Το μελάνι του θα είναι πολύτιμο ενώπιον του Θεού, όσο το αίμα του άγιο».

 

Ο Γάλλος ιστορικός Φρανσουά Πουκεβίλ (François Pouqeville) είχε γράψει: «Οι Έλληνες πολεμούσαν έχοντας στα χείλη τους τις τρομερές στροφές του».

  Όσοι μελέτησαν τα κείμενά του, αναγνωρίζουν ότι οι ιδέες και οι απόψεις του ήταν πολύ πιο μπροστά από την εποχή του, μερικές από αυτές, ακόμη κι από την δική μας εποχή.

  Υπήρξε ένας κατεξοχήν άνθρωπος των γραμμάτων, διάβασε πολύ, μελέτησε σε βάθος τους σύγχρονούς του Ευρωπαίους του Διαφωτισμού αλλά και τους Αρχαίους Έλληνες, μετέφρασε πάρα πολλούς από όλους αυτούς, ταξίδεψε πολύ (Κωνσταντινούπολη, Ρουμανία, Ρωσία, Γαλλία, Βιέννη κ.α.), έγραψε πολύ, μάτωσε, υπέφερε και τελικά πέθανε για την πατρίδα. Μόνο αυτή είχε στο νου του από τα είκοσι του, μέχρι και τον θάνατό του σε ηλικία μόλις 41 χρόνων.

Ο Κοραής και ο Ρήγας βοηθούν την Ελλάδα να εγερθεί. 

Ελαιογραφία σε χαρτόνι. Θεόφιλου Χατζημιχαήλ. 

(Συλλογή Αλέξανδρου Ξύδη).

  Θα νομίζετε τώρα, πως θεωρούσε πατρίδα την Ελλάδα. Όμως όχι! Αμέσως μετά την γενέτειρά του, ίσως μάλιστα πιο πάνω κι από αυτήν, θεωρούσε Πατρίδα του όλη την Βαλκανική Επικράτεια που βρίσκονταν υπό Οθωμανική κατοχή. Ήταν βλέπετε και η εποχή που δεν είχαν φυτρώσει οι Βαλκανικοί εθνικισμοί.

  Στα «Δίκαια του Ανθρώπου» στο άρθρο 34, ο Ρήγας προσθέτει και το συγκεκριμένο παράδειγμα: «Ο Βούλγαρος πρέπει να κινήται, όταν πάσχη ο Έλλην. Και τούτος πάλιν δι’ εκείνον. Και αμφότεροι δια τον Αλβανόν και Βλάχον».

  Στο δε Σύνταγμά του, τη Χάρτα του, αναφέρει στα «Περί της Τάξεως των Πολιτών», στο άρθρο 7: «Ο αυτοκράτωρ λαός είναι όλοι οι κάτοικοι του βασιλείου τούτου χωρίς εξαίρεσιν θρησκείας και διαλέκτου. Έλληνες, Αλβανοί, Βλάχοι, Αρμένιδες, Τούρκοι και κάθε άλλο είδος γενεάς».

  Προσέξτε: οι εθνικισμοί στην Βαλκανική Χερσόνησο δεν φούντωσαν, φύτρωσαν. Επειδή οι εθνικισμοί στα Βαλκάνια λειτούργησαν ξεκάθαρα ως οχήματα επεκτατισμού της κυριαρχίας των Βαλκανικών κρατών, τα οποία άφησε στην θέση της η αποσυντεθείσα Οθωμανική Αυτοκρατορία.

«Βουλγάροι κι Αρβανίτες,

Αρμένοι και Ρωμιοί,

αράπηδες και άσπροι,

με μιά κοινή ορμή,

για την Ελευθερίαν

να ζώσωμεν σπαθί,

πως είμασθ’ αντρειωμένοι,

παντού να ξακουσθή»

  Ήταν ο πρώτος που οραματίστηκε και επεξεργάστηκε μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια, ένα μεγάλο, Βαλκανικό κράτος. Ένα κράτος το οποίο περιέγραψε λεπτομερώς στη «Νέα Πολιτική Διοίκηση», όπου διακηρύσσονται:

- η ισότητα των πολιτών έναντι των νόμων,

- η ατομική και εθνική ελευθερία,

- η ελευθερία έκφρασης των ιδεών,

- των θρησκευτικών πεποιθήσεων,

- των συγκεντρώσεων,

- η ελευθερία του τύπου,

- η ασφάλεια των πολιτών,

- το δικαίωμα της ιδιοκτησίας,

- η κατάργηση της δουλείας,

- η αντίσταση στη βία και αδικία κ.ά.

  Ο Ρήγας πρόσθεσε και πολλά δικά του κείμενα στο Γαλλικό Σύνταγμα του 1793 , το οποίο μετέφρασε και είχε ως πρότυπο, τα οποία δείχνουν την πρωτοποριακή πολιτική σκέψη του.

  Ενδεικτικά μνημονεύονται η υποχρεωτική εκπαίδευση όχι μόνο των αγοριών αλλά και των κοριτσιών («Δίκαια του Ανθρώπου», άρθρο 22), διάταξη που για πρώτη φορά καταχωρίζεται σε Σύνταγμα, η στρατιωτική άσκηση των γυναικών, θεωρούμενος ίσως ως ο εισηγητής της ισότητας ανδρών και γυναικών στην εποχή του. Η προστασία των πολιτών από την τοκογλυφία, η υπεράσπιση της δημοκρατίας από εκείνους που την επιβουλεύονται («Δίκαια του Ανθρώπου», άρθρο 35) κ.ά.

  Ακόμη τονίζει ότι οι δημοκρατικοί πολίτες θα πρέπει να συμμετέχουν ενεργά στα κοινά και να υπερασπίζουν τους δημοκρατικούς θεσμούς, θεωρώντας την υποχρέωση αυτή «το πλέον ιερόν από όλα τα δίκαιάτου και το πλέον απαραίτητον από όλα τα χρέη του», από όλες τις υποχρεώσεις τους προς την πατρίδα. Ο Ρήγας προσφέρει κατ’ αυτόν τον τρόπο και ένα σημαντικό διαχρονικό μήνυμα, πού είναι επίκαιρο και στις μέρες μας.

  Ο Ρήγας στη «Νέα Πολιτική Διοίκηση», αναγνωρίζει το σεβασμό του κάθε ατόμου και της κάθε ομάδας στο οραματιζόμενο κράτος του. Όλοι οι συν-υπόδουλοι λαοί «χωρίς εξαίρεσιν θρησκείας και γλώσσης» όπως τονίζει στο δεύτερο άρθρο του Συντάγματος, θα απαρτίσουν την αντιπροσωπευτική πολιτεία του. Ο Ρήγας αναγνωρίζει δικαιώματα στις ομάδες, τις μειονότητες.

  Χαρακτηριστικά ο καθηγητής Νικόλαος Πανταζόπουλος παρατηρεί ότι «ο Ρήγας προχωρούσε πέρα από τις διακηρύξεις της Γαλλικής Επαναστάσεως, που αναγνωρίζει πολιτικά και ατομικά δικαιώματα στη μονάδα, τον πολίτη και όχι στην ομάδα δηλαδή στις μειονότητες. Γινόταν έτσι πρόδρομος της Οικουμενικής Διακηρύξεως των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του 1958, η οποία, καθώς είναι γνωστό, αναγνωρίζει ανθρώπινα δικαιώματα με το ίδιο όπως ο Ρήγας πνεύμα σε μικρές ή μεγάλες ομάδες».

  Από αυτά τα λίγα και συνοπτικότατα, καταλαβαίνει ο καθένας ότι ο Ρήγας είναι μία από τις μοναδικές φυσιογνωμίες του Ελληνικού και Βαλκανικού χώρου, διαχρονικά: Διαφωτιστής, Επαναστάτης, πολιτικός νους, στρατιωτικός νους, εθνεγέρτης, μάρτυρας και οραματιστής μιας δημοκρατικής πολιτείας στο Βαλκανικό χώρο.

  Χαρακτηριστικά εν προκειμένω είναι τα λόγια του στρατηγού Μακρυγιάννη, ο οποίος στην παράσταση «Πτώσις της Κωνσταντινουπόλεως» γράφει το 1836 πως ο Ρήγας έμαθε στους σκλαβωμένους τον τρόπον της απελευθερώσεως τους: «Μετά πολλούς αιώνες, ο Ρήγας ο Βελεστινλής σπύρει τον σπόρον της ελευθερίας εις τους Έλληνας και τους ενθαρρύνει οδηγών αυτούς τον τρόπον της απελευθερώσεως των.

  Οι Έλληνες ενθουσιασθέντες και ενθαρρυθέντες από τους λόγους του Ρήγα έλαβον τα όπλα υπέρ της Ελευθερίας».

  Δύο είναι οι ερωτήσεις που έρχονται αυτόματα στο νου όποιου διαβάζει έστω και μερικές ώρες για την ζωή και το έργο του Ρήγα Βελεστινλή και εξετάζοντάς την υπό το πρίσμα των σημερινών πολιτικών εξελίξεων.

  Πρώτον: υπάρχει στις σημερινές συνθήκες, κάτι πλησιέστερο στο όραμα του, από την συνύπαρξη όσο δυνατόν περισσότερων Βαλκανικών κρατών στα πλαίσια της Ε.Ε;

  Και δεύτερον: η συμφωνία των Πρεσπών συντείνει και υποβοηθά την επίτευξη ενός τέτοιου μακρόπνοου στόχου ηλικίας 230 και πλέον ετών;

  Αν λοιπόν διαβάσετε μερικές μόνο, οποιεσδήποτε τυχαίες σελίδες από τα κείμενα του Ρήγα, μπορείτε να είστε βέβαιοι ότι θα την ψήφιζε με τα δυο χέρια.

  Α! και μια τρίτη σκέψη: σε ποιο βαθμό διδασκόμαστε στα σχολεία το έργο του Ρήγα;

  Σας πληροφορώ ότι τα παιδιά μας ΔΕΝ μαθαίνουν για το μεγαλείο αυτού του ανυπέρβλητου ανθρώπου, παρά μόνο ελάχιστα πράγματα. Γιατί; Ως πότε;

  Ας κλείσουμε με τα λόγια του ίδιου του Ρήγα, από το «Φυσικής Απάνθισμα»: «Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά». 

Γ. Μ.

παραΕκπαιδευτικός