Αλιβάνιστοι μεγαλομάρτυρες…

(Από το ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ που κυκλοφορεί)…

  Σχεδόν πάντοτε, όταν καθόμαστε για φαγητό στην καθιερωμένη μας ταβέρνα στα Bitola, έρχεται στο νου μου, σαν οπτασία σεβαστή, εκείνη η ασκητική, σοβαρή μορφή του πρωτοκαπετάνιου του Μακεδονικού Αγώνα, του τραγικού καπετάν Κώττα.

 (Ρίστε Κώτε ήταν το πραγματικό του όνομα, που εξελλήνισε ευνόητα, αργότερα, η Ελληνική ιστορία)!

  Σχεδόν αυτόματα, σαν το πείραμα του Παυλώφ, όταν βάλω στο στόμα μου εκείνο το θεϊκό τους κιτρινωπό τσίπουρο, που θυμίζει κονιάκ στη γεύση, ξεπροβάλει ολόσωμος, πάνω στο ικρίωμα, εκεί κοντά μας, στο τοτινό Αλογοπάζαρο του Μοναστηρίου, μπροστά στην αγχόνη, με το σαλβάρι του, τα γουρουνοτσάρουχα του, το γιλέκο του, σοβαρός, άφοβος, λιπόσαρκος, έτοιμος σαν από καιρό για την ύστατη στιγμή που επιφυλάσσει συνήθως η μοίρα, για τον κάθε συνεπή κι ασυμβίβαστο αντάρτη.

  Μου ‘χει γίνει πλέον βίωμα αυτό το συνεπές ραντεβού που συμβαίνει στη πρώτη μου γουλιά, κι όχι απ’ τη πιθανή επήρεια αργότερα και το χαλάρωμα στη διάθεση που φέρνει το οινόπνευμα, ιδίως όταν είναι καλόπιοτο κι ευωδιαστό.

  Σίγουρα επηρεάζομαι κι απ’ το πάνω από εκατοχρονίτικο πρώην αρχοντικό που έγινε ταβέρνα, κι από τις φωτογραφίες του παλιού Μοναστηρίου, που κοσμούν τριγύρω τους τοίχους του.

  Τότε, που έσφυζε ένας ακμαίος Ελληνισμός στη πόλη, ζωντανός, δραστήριος, δαιμόνιος, κυρίαρχος και την έκαμνε δεύτερη σε αξία πόλη της Μακεδονίας, μετά τη Σαλονίκη.

  Κωνσταντινούπολη, Σαλονίκη, Μοναστήρι, ένωνε ο σύγχρονος τότε σιδηρόδρομος, κι έδινε το μέγεθος, τη σημασία, την ιστορία των πόλεων, στα βόρεια της Οθωμανικής τότε επικράτειας.

  Ζωντανό σήμερα απομεινάρι του, στο κέντρο της πόλης, ο θαυμαστός Άγιος Δημήτρης, που έστω σε άλλη χριστιανική γλώσσα συνεχίζει ν’ ακούει, ο μεγαλόπρεπος Παντοκράτορας του, ψαλμωδίες και ύμνους, σ’ ένα υποβλητικό, θρησκευτικό, γεμάτο αντίλαλο μέγα – ναό, μ’ ένα σοβαρό και πολύ σεμνό εκκλησίασμα.

  Με υπάρχουσες απείραχτες στις εικόνες του και την είσοδο του την Ελληνική γραφή, των αφιερωτών του, τα χρόνια εκείνα Ελλήνων.

  Στο διηνεκές, πέρα από μικρόψυχες φανατικές σκοταδιστικές ηλιθιότητες, που προσπάθησαν κι εν μέρει το κατάφεραν να σβήσουν την ιστορία των ανθρώπων του τόπου, ιερόσυλοι της …δημοκρατικής μας Ελλάδας…

  Κι η ιστορία και το παρελθόν, είτε πρόκειται για τους Ινδιάνους, τους Ίνκας, τους Αβοριγίνες, τους Μυκηναίους, τους Κρήτες ή τους Μακεδόνες, είναι παγκόσμια κληρονομιά, ανεκτίμητη, που δεν επιδέχεται προσαρμογές, στρογγυλοποιήσεις και καλουπώματα, στα κελεύσματα των πολιτικών, ιδίως άγριων εποχών, αλλά και πολιτικών σκοπιμοτήτων σήμερα.

  Ο «μακεδονισμός» τύπου Γκρούεφσκι και των συλλαλητηρίων στα καθ’ ημάς, μόνο αδιέξοδα, ένταση, αποπροσανατολισμό και επιστροφή στα Βαλκάνια του 19^ου αιώνα μπορούν να πετύχουν.

  Από χρόνια παράνομος αντάρτης, αρχηγός ομάδας, επικηρυγμένος απ’ τους Τούρκους, για το κτύπημα και το κάψιμο σταθμού Τούρκικης Χωροφυλακής στα Κορέστια, ο Κώττας, ήταν γύρω στα 1900, ο μόνος αρχηγός ευάριθμης ένοπλης ομάδας, όχι μόνο στη Δυτική Μακεδονία, αλλά σ’ όλη τη Μακεδονία!

  Σ’ αυτόν προσέφυγαν οι Έλληνες αξιωματικοί, που έστελνε κρυφά και διστακτικά η Ελλάδα, να οργανώσουν και να εμψυχώσουν τον παραπαίοντα, ιδίως στην ύπαιθρο Ελληνισμό, που δέχονταν ασύμμετρη πίεση απ’ την εθνικιστική εισβολή του Βουλγαρικού κράτους, που δραστηριοποιήθηκε νωρίτερα και πιο ενεργά στη διεκδίκηση του χώρου της Μακεδονίας, τότε, που όλοι διέβλεπαν τη κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

  Ο ατυχής και βλακώδης για μας, το 1897, Ελληνοτουρκικός πόλεμος και οι συνέπειές του, ήταν εύλογο να καθιστούν πιο συγκρατημένη την Ελλάδα για την ανοιχτή ανάμειξη της στο «Μακεδονικό».

  Η εκκλησία, το Πατριαρχείο της Πόλης, από μεριάς Ελλάδας, η Εξαρχική εκκλησία με το Βουλγάρικο κράτος, από μεριάς Βουλγαρίας, είχαν ρόλους πρωταρχικούς στη διαμόρφωση συνειδήσεων σ’ ένα χώρο, που 500 χρόνια κατοχής και στα πλαίσια μιας πολυφυλετικής Αυτοκρατορίας και σχετικής ελευθερίας κινήσεων στα Βαλκάνια, ήταν εύλογο να νοθευτούν φρονήματα, ιδέες, συμφέροντα, πρακτικές. Κι αυτό, ιδίως στην ύπαιθρο, που υστερούσε υπέρμετρα σε παιδεία, πολιτισμό, εγγράμματους κι ελληνική παράδοση.

  Η κυριαρχία της σλάβικης μακεδονικής, μιας φτιαχτής «Esperanto», έγινε εργαλείο συνεννόησης των ανθρώπων της πολυφυλετικής Μακεδονίας, αφού η Ελληνική είναι σαφώς δυσκολότερη και σχολεία Ελληνικά δεν υπήρχαν εν πολλοίς στην ύπαιθρο.

  Σλαβόφωνος μέχρι το θάνατο του, χωρίς «γρι» Ελληνικά ο Κώττας, αλλά αγαπητός καπετάνιος, απ’ τον οξυδερκή Παύλο Μελά.

  Δεν πήρε μέρος στην Επανάσταση του Ίλιντεν, το 1903, των σλαβόφωνων και βλαχόφωνων, που είχε κύρια την ένταση της στη Δυτική Μακεδονία, επειδή δεν πείστηκε για το ξεκάθαρο του επιχειρήματος και οσμίστηκε δάκτυλο έντονο της Βουλγαρίας στο κίνημα, που πότισε στο αίμα την περιοχή, με την ήττα του.

  Συμπολεμιστής εναντίον των Τούρκων, με την εξαρχική ΕΜΕΟ, διαχώρισε τη πορεία του αργότερα, πιθανόν, όταν δραστηριοποιήθηκε εντονότερα ξ Ελλάδα.

  Η απλοϊκή της στη σύλληψη αλλά και τόσο παραστατική δικαιολόγηση της θέσης του, που διεκήρυσσε στους κατοίκους στα Κορέστια, που τον άκουγαν και τον αγαπούσαν, ήταν «Η Ελλάδα απέχει από εμάς, δύο μέρες δρόμο, η Βουλγαρία, τέσσερις»!!!

  «Όπερ έδει δείξαι», που γράφαμε, όταν καταφέρναμε να λύσουμε κάποια άσκηση στη Γεωμετρία του Γυμνασίου. Τι άλλη μαρτυρία χρειάζεται; Και ποιο αποστομωτικό επιχείρημα;

  Σύνδεσμος της Ελλάδας και «μάτι» της στο αχαρτογράφητο οικόπεδο της Μακεδονίας, που ήταν και πεδίο αιματηρών αντιπαραθέσεων απ’ τις δύο εθνικές πλευρές, που πρόσβλεπαν την προσάρτηση ή απελευθέρωση του, εκτός φυσικά απ’ τα Ελληνικά προξενεία της Σαλονίκης και Μοναστηρίου, ήταν ο Δεσπότης Καστοριάς, Γερμανός Καραβαγγέλης.

  Ο καθηγητής ιστορίας της Σχολής Βαλκανικών Σπουδών στην Φλώρινα, ο Ανδρέας Ανδρέου, στο εμπεριστατωμένο βιβλίο του για τον «Καπετάν Κώττα», με στοιχεία επίσημα απ’ το προξενείο Μοναστηρίου, τα αρχεία της Βουλής, το Υπουργείο Εξωτερικών, παρουσιάζει όλο το κλίμα, στις σχέσεις Καραβαγγέλη – Κώττα.

  Ασυγκράτητος, αυταρχικός, απόλυτος, φανατικός από χαρακτήρα ο Καραβαγγέλης, ποτέ του δε συμπάθησε τον Κώττα.

  Εμένα, η σύγκρουση Καραβαγγέλη – Κώττα και τα τραγικά της αποτελέσματα, μου μοιάζει, μετά μισόν αιώνα, φρικτή σύγκρουση του Ζαχαριάδη με τον Βελουχιώτη, που οδήγησε στον θάνατο του Άρη, με το κεφάλι του να κρέμεται σε φανοστάτη της Καρδίτσας…

  Αντάρτης, μ’ ότι σημαίνει η κυριολεξία του όρου ο Κώττας, κι αετός, χρόνια τώρα των Κορεστίων, δεν έμπαινε σε καλούπια υπαγόρευσης ελέγχου κι οδηγιών απ’ τον Δεσπότη, αν και είχε αυτός το ταμείο των χρυσών λιρών που έστελνε η Αθήνα για την κάλυψη του Αγώνα και το μισθό των ανταρτών. Ενώ λογικά, όλοι θέλουν να τα ‘χουν καλά μ’ αυτόν που έχει και δίνει τα λεφτά…

  Ο Καραβαγγέλης, έστελνε συνεχώς ραπόρτα στην Αθήνα, για όλα που σχετίζονταν με τον Αγώνα, τους ανθρώπους, τις ανάγκες και λόγω θέσης Μητροπολίτη …έπινε τον καφέ του με την Τουρκική ηγεσία της περιοχής. Τους Τούρκους που πολεμούσε ο Κώττας και που κυνηγούσαν να πιάσουν οι Τούρκοι!

  …Εγώ χριστιανούς δε σκοτώνω!!!

  Του διεμήνυσε έγκαιρα και καθαρά του Δεσπότη, ο Κώττας, όταν τον προέτρεπε να κτυπάει τους Εξαρχικούς τους οποίους θεωρούσε περισσότερο επικίνδυνους για τον Ελληνισμό, ο Καραβαγγέλης.

  Αυτή στην ουσία ήταν η αιτία της αντιπάθειας τους.

  Και πάλι εμένα, μου θυμίζει τη τραγική αντιπαράθεση, ενωτικών – ανθενωτικών, όταν οι Τούρκοι βρίσκονταν έξω απ’ την Πόλη, το 1453…

  …Κάλιον φακιόλιον Τουρκικόν, παρά Τιάρα παπική!!! Φώναζε ο προύχοντας Νοταράς, μαζί μ’ όλον τον κλήρο και τους αμέτρητους καλογήρους. …Κι ο Παλαιολόγος αγωνίζονταν στα τείχη της Πόλης…

  Η ιστορία, πόσο θλιβερά κι οδυνηρά επαναλαμβάνεται… Τώρα πάλι μπροστάρηδες οι παπάδες μας, στον ασυμβίβαστο τους αγώνα για την Μακεδονία μας!

  Εκείνος ο θεόμουρλος, ευτυχώς, Παπαφλέσσας, «έσωσε» το ράσο, κι ελάχιστοι που στάθηκαν αντάξιοι της θέσης και του λειτουργήματος τους…

  Ο Κώττας, σαν γνήσιος αντάρτης, είχε για εχθρό του και πολεμούσε τον κατακτητή της πατρίδας του, γνήσια και καθαρά.

  Ο Καραβαγγέλης, αγωνιζόταν για επικράτηση του Πατριαρχείου και της Ελλάδας, δια «πυρός και σιδήρου», σ’ αυτούς που …δεν πετούσαν τη σκούφια τους… για τον Ηρακλή, τον Περικλή, τον βασιλιά Γεώργιο…

  Ένοιωθαν τους εαυτούς τους Μακεδόνες, ή κάποιοι άλλοι λιγότερο, θύματα της Βουλγάρικης διείσδυσης με σχολεία, παπάδες, απειλές, σφαγές, απλά «Βουλγάρους».

  Περίπου έτσι τα λέει κι ο δεξιός Στρατής Μυριβήλης, που γνώρισε από πρώτο χέρι τους Μακεδόνες, στο βιβλίο του «Η ζωή εν τάφω»…

  …Αυτοί, δε θέλουν να τους λένε ούτε Μπουγκάροι (Βουλγάρους), ούτε Σρπ (Σέρβους), ούτε Γκρτς (Έλληνες). Προσδιορίζονται σαν Μακεντόν Ορτοντόξ… Μάλλον συμπαθούν περισσότερο του Έλληνες, λόγω του Πατριαρχείου και της γλώσσας των Ευαγγελίων…

  Αλλά και σε πάμπολλες καταγραφές στοιχείων, γύρω στα 1900, που έγινε μεγάλη μετανάστευση προς Αμερική, εκεί, στο νησί Έλις, πριν την Νέα Υόρκη, όπου παρέμεναν καραντίνα (σαν τα σημερινά Hot spot στα νησιά) και καταγράφηκαν τα στοιχεία τους, ο τόπος καταγωγής τους κι η εθνικότητα τους.

   Εκεί λοιπόν, οι πλείστοι μετανάστες απ’ τη Δυτική Μακεδονία αλλά και από άλλα μέρη της, δήλωναν εθνότητα Μακεδονική! Πολύ πριν ανακαλύψουν τον Τίτο οι γείτονες μας, όπως μισοσόβαρα κι απροβλημάτιστα, θέλουμε το «Μακεδονικό» δημιούργημα του Τίτο.

  Δε στήνονται τέτοια μεγάλα εθνικοπολιτικά ζητήματα εκ του μηδενός και χωρίς καμία βάση. Τελείως ξεκάρφωτα…

  Θυμάμαι μικρός, τα γράμματα που μας έστελνε ο παππούς μου Αργύρης απ’ τον Καναδά, με γραμμένη στο φάκελο, με τέλεια καλλιγραφία, τη διεύθυνση… Αμύνταιο Φλώρινας, Μακεδονία, Ελλάς…

  Και πάντα αναρωτιόμουν, γιατί έβαζε και …Μακεδονία!!!

  Έτσι αισθάνονταν οι άνθρωποι και για τίποτε δε φταίνε γι’ αυτό, αν και κάποτε πλήρωσαν ακριβά γι’ αυτή τους την πίστη…

  Αν ο φανατικότερος Έλληνας και Χριστιανός γεννιόταν σ’ ένα Αλβανικό χωριό επί Χότζα, σίγουρα θα γίνονταν Αλβανός κι άθεος. Κι ας μη μου αναφέρει κάποιος του συμπαθείς ομοεθνείς μας Βορειοηπειρώτες, γιατί αυτοί ζούσαν σε μειονοτικά χωριά, με αναγνωρισμένη την Ελληνικότητα τους, απ’ τον σκληρό Χότζα!

  Για να φανεί λοιπόν ότι υπάρχει γηγενές αντάρτικο Ελληνοφρόνων στη Μακεδονία, παρουσίασαν τον Κώττα στην Ελληνική βουλή, όπου όμως τους μίλησε «μακεδόνικα»! και χρειάστηκε διερμηνέας να μεταφράσει…

  Μετά τον θάνατο του Παύλου Μελά, ο Κώττας χάνει το κύριο στήριγμα του, από Ελληνικής μεριάς. Τώρα, το πάνω χέρι έχει απόλυτα ο Καραβαγγέλεης…

  Τον διατάσει λοιπόν –ίσως για να τον προκαλέσει- να κτυπήσει την ομάδα του Μήτρο Βλάχου, καπετάνιου των Εξαρχικών στα Κορέστια – Κορυτσά.

  Ο Κώττας όμως, υπήρξε παλιά συμπολεμιστής και σταυραδερφός με τον Εξαρχικό και με βάση την αρχή του να μη σκοτώνει Χριστιανούς, το αρνείται.

  Από τη στιγμή εκείνη, προδιαγράφεται το οικτρό του τέλος.

  Με αυθεντικά στοιχεία, τηλεγραφήματα, επιστολές ιδιόχειρες, σημειώματα που παραθέτει ο Ανδρέου στο βιβλίο του, αποδεικνύεται ότι τις κινήσεις και θέσεις του Κώττα, κάρφωσε στους Τούρκους ο Καραβαγγέλης!!!

  Τον πιάσανε λοιπόν και τον φυλάκισαν πρώτα στην Καστοριά, κι ύστερα στο Μοναστήρι, μέχρι τη θανάτωση του.

  Τώρα βέβαια, ιδίως εκείνη την περίοδο της κατάρρευσης, οι Τουρκικές φυλακές ήταν «σουρωτήρι», όταν έπεφτε στους αρμόδιους τα χρυσά (μπαξίσι).

  Το Ελληνικό Προξενείο και ο Καραβαγγέλης, απελευθέρωσαν πλήθος Ελλήνων καταδικασμένων, απ’ το «γκεζί» του Μοναστηρίου.

  Εξαίρεση υπήρξε για τον Κώττα τον πρωτοκαπετάνιο, ο οποίος όμως, κατά μία εκδοχή, αρνήθηκε την εκδούλευση των προδοτών του.

  Η θηλιά περάστηκε στον Λεβέντικο – ατίθασο λαιμό του, εκεί στο Αλογο – πάζαρο και πριν κλωστησει ο δήμιος το σκαμνί που πατούσε, ακούστηκε στο παζάρι μια κραυγή ουρανομήκης… Ντα Ζίιβε Γκρτσια!!! (Να ζήσει η Ελλάς)! Έτσι απλά και καθαρά και …μακεδονικά!

  Και σίγουρα, τίποτε δεν είχε να κερδίσει απ’ τη διατράνωση των πεποιθήσεων του, χωρίς παράπονο, χωρίς κατάρες, χωρίς θυμό, χωρίς ελπίδα, χωρίς γιατί.

  Απλά, μια ευχή, βγαλμένη απ’ τη προδομένη του αντάρτικη ψυχή...

  Ο άλλος μου ήρωας, είναι εκείνος ο φυματικός, αδυνατούλης δάσκαλος με τη μουστάκα, τη φαλάκρα, τα μυωπικά γυαλιά του και το μπεζ κοστούμι του, με τις χειροπέδες και το αδιόρατο χαμόγελο του, που δικάστηκε το ’54, ο Νίκος Πλουμπίδης. Ένας πραγματικός μεγαλομάρτυρας…

  Υπεύθυνος, για τον αποδεκατισμένο πλέον παράνομο μηχανισμό του ΚΚΕ, λίγο μετά τη συντριβή του εμφυλίου και σ’ ένα παγκόσμια φορτισμένο, ψυχροπολεμικό και φρικτά αστυνομοκρατούμενο κλίμα, που έβλεπε μπροστά του, τρίτο παγκόσμιο πόλεμο.

  Ολομόναχος, χωρίς φίλους, συντρόφους, χωρίς κόμμα, χωρίς ένα στήριγμα να πιαστεί, ανέβηκε τον Γολγοθά του.

  Το επίσημο κόμμα του απ’ έξω, με το ραδιόφωνο, τον κατηγορούσε για προδότη (ότι πρόδωσε τον Μπελογιάννη).

  Ότι θα φυγαδευτεί σε λίγο στην Αμερική …να φάει τα αργύρια της προδοσίας του!!! Ότι, ότι, ότι…

  Φυσικά, οι στρατοδίκες, το κράτος, ο τύπος, οι πολίτες, όλοι τον κατηγορούσαν ότι …είναι κατάσκοπος της Μόσχας! εναντίον της πατρίδας του, ότι, ότι, ότι…

  Ένα τέρας πιασμένο στο δόκανο, με αντιπάλους όλο το σύμπαν… κι αυτός εκεί, ατάραχος, με αιμοπτύσεις στο μαντίλι του και πυρετό να τον λειώνει απ’ την ενεργό φυματίωση, υπέμενε το κατηγορητήριο, τους μάρτυρες κατηγορίας, τις έρευνες και τη χλεύη για τα καταγγελλόμενα απ’ το κόμμα του, την απουσία ενός οικείου βλέμματος συμπαράστασης, συμπόνιας, στήριξης, κατανόησης.

  Ο Γιάννης Μαρίνος, νέος τότε δημοσιογράφος στο ΒΗΜΑ, κάλυψε τη δίκη. Και κάθε άλλο από κομμουνιστής υπήρξε.

  …Τον συμπόνεσα και τον έκλαψα τον Πλουμπίδη, που μόνος, χωρίς στήριξη από κανέναν, άρρωστος, υπέμενε το σφυροκόπημα από δικαστές και συντρόφους του… έγραψε αργότερα ο Μαρίνος.

  Στην απολογία του, είπε απλά, ότι δεν είναι κατάσκοπος, ούτε προδότης. Ότι αγωνίστηκε για τις ιδέες του. Ότι το κόμμα του λαθεύει στην εκτίμηση του και ότι θα δώσει εξηγήσεις σ’ αυτό, όταν του ζητηθεί.

  Μπροστά στις κάνες του εκτελεστικού, λίγο πριν εκπυρσοκροτήσουν τα όπλα, φώναξε χωρίς ίχνος παράπονου, πόνου ή ταραχής … «Ζήτω το ΚΚΕ»! Έτσι απλά, κι έπεσε…

  Αμέτρητοι, μιλιούνια άγνωστοι αλιβάνιστοι, αμνημόνευτοι, άκλαυτοι ήρωες, σ’ όλα τα πλάτη και μήκη του πλανήτη, αγνοημένοι εν πολλοίς, δώσαν το είναι τους, τα νιάτα, τη ψυχή τους για τις ιδέες τους, την πίστη τους, την τιμή, την αξιοπρέπεια, τον άνθρωπο, την πατρίδα, την οικουμένη, χωρίς να ζητήσουν ένα «μπράβο» μας, ένα κερί, ένα παράσημο, ένα …ρούβλι.

  Είναι μνημεία ομορφιάς και τελειότητας ανθρώπινης, που κανένα μουσείο δε θα ταίριαζε να εκτεθούν.

  Απλά, που και που, έτσι απλά σαν παραμύθι, να θυμίζουμε ότι υπήρξαν κάποτε και τέτοιοι άνθρωποι…

  Είναι καλό και ψυχοθεραπευτικό για όλους μας…

ΥΓ. σε παλιότερο μου άρθρο, αναρωτιόμουν, για τη σημασία της λέξης – επιφωνήματος …Σιντριμινίτσκιιιν! Που κραυγάζαμε όλοι, όταν γλιστρούσαμε στον πάγο, με λυγισμένα γόνατα, μισοκαθιστοί.

  Φίλος δάσκαλος, ντόπιος, μου είπε ότι είναι παράφραση του παραγγέλματος …Σέντι να μινίτσκιν… (κάτσε στα γόνατα).

  Είναι φυσικό, μια προφορική γλώσσα, χωρίς σχολεία και γραμματική, από στόμα σε στόμα, να παραφραστεί και να φτιάχνει καινούργιες λέξεις.

  (Αυτό το «μινίτσκιν» εμένα μου λέει για τους μηνίσκους των γονάτων μας, που χειρουργούν συχνά οι ορθοπεδικοί…)

  Όλες οι γλώσσες έχουν μια ομορφιά, μια συγγένεια, μια προσπάθεια επαφής και συνεννόησης, για όλους, εκτός απ’ τους κακόπιστους και φανατικούς…

  Χωρίς κάποιος να αμφισβητεί τον πλούτο, την ιστορία και το μεγαλείο της Ελληνικής, μπορεί κάλλιστα ν’ αγαπάει όλες τις γλώσσες των ανθρώπων. Φυσικά εννοείται και των γειτόνων του…