Καληνύχτα Αμύνταιο! Το ρέκβιεμ του τόπου μας… (Η άνοδος κι η πτώση μιας αγαπητής πολίχνης)

(Του Α.Θ.Ρ., από το ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ που κυκλοφορεί)

ΜΕΡΟΣ 1^ο

  Τίποτε πιο φυσικό, απ’ την αρχή ότι «τα πάντα που γεννιούνται, κάποτε πεθαίνουν, αφού διαγράψουν μέσα στο χρόνο μια ανοδική – καθοδική πορεία»!

  Όλοι σχεδόν γνωρίζουμε, τι ήταν αυτό που εκτόξευσε έναν ασήμαντο, μικρό οικισμό Σόροβιτς, στο τέλος του 19^ου αιώνα, να γίνει ένα πολλά υποσχόμενο εμπορικό, διοικητικό, διαμετακομιστικό κέντρο, μιας ευρύτερης περιοχής, στο έμπα του 20^ου αιώνα και την προσάρτηση του στην Ελληνική επικράτεια.

  Το τραίνο, ο κεντρικός σταθμός του, το ευνοϊκό για ανάπτυξη ενός τόπου ευνοϊκό σταυροδρόμι, στο κέντρο ενός εύφορου, ομαλού οροπεδίου, που όριζαν το Καϊκαμτσαλάν, το Βίτσι, το Βέρμιο και το Σινιάτσικο, με τριγύρω του τέσσερις ολοκάθαρες -τότε- ιχθυοβριθείς λίμνες, φυσικούς ταμιευτήρες νερού, μετέτρεψαν το άσημο Σόροβιτς σε ονομαστό κεφαλοχώρι – μικρόπολη, Αμύνταιο.

  Σίγουρα, συνέβαλαν στην εκτίναξη του και έξυπνοι τοπικοί παράγοντες (Χατζήδες και άλλοι), που είχαν επαφές με την επερχόμενη νικήτρια Ελλάδα (Μακεδονικός Αγών).

  Μέχρι τις αρχές του 20^ου αιώνα, από χιλιάδες χρόνια, τα βουνά, τα δάση, οι ορεινοί οικισμοί, ήταν τόποι κατοικίας, δραστηριότητας οικονομικής, όπως και νησιωτικοί και παραθαλάσσιοι οικισμοί, μεγάλου μέρους της ανθρωπότητας.

  Εκτός από προσοδοφόρες ενασχολήσεις, όπως κτηνοτροφία, υλοτομία και η βιοτεχνία της εποχής, είχε έδρα της ορισμένα ορεινά κεφαλοχώρια. Η αργυροχρυσοχοΐα, η εριουργία, τα υφαντά, το εμπόριο της εποχής με τα καραβάνια των κυρατζήδων, μ’ ένα δίκτυο ορεινών δρόμων στην Ήπειρο, Δυτ. Μακεδονία, έφτανε μέχρι Οδησσό, Πόλη, Βουκουρέστι, Βιέννη, με περισσότερη ασφάλεια απ’ ότι στον ευκολότερα να προσβληθεί από κακοποιούς, κατακτητές, δρόμο του κάμπου.

  Τα πλεούμενα των θαλάσσιων οικισμών με το ταλέντο της Ελληνικής ναυτοσύνης, όργωναν προσοδοφόρα Μεσόγειο, Αιγαίο, Μαύρη θάλασσα, με μόνο εχθρό την μανία των κυμάτων και την πειρατεία... Οι καραβομαραγκοί στους ταρσανάδες έφτιαχναν θαυμαστά πλεούμενα, κι έδιναν ζωή στα ξερονήσια και μέσο στους ναυτικούς μας, να ανοίγονται στα πέρατα της θάλασσας και του εμπορίου.

  Τα βουνά κι η θάλασσα, κινούσαν την οικονομική ζωή, ιδίως Ελλάδας και Βαλκανικών λαών, που βρίσκονταν στην Οθωμανική κατοχή για 500 χρόνια της ιστορίας τους.

  Η απελευθέρωση – προσάρτηση του 1912-13 και το νέο σύγχρονο μεταφορικό μέσο, που σηματοδοτούσε ηχηρά την απαρχή ενός νέου, διαφορετικού αναπτυξιακού κόσμου που ερχόταν απ’ τη Δύση, κατέβασαν εμπορικό, βιοτεχνικό, δημιουργικό κόσμο των γύρω κεφαλοχωριών μας, στο κεντρικό σταυροδρόμι πλέον της περιοχής, με τον μεγαλύτερο σταθμό του τραίνου.

  Και πάντα, κοντά στον δημιουργικό επιχειρηματία, που ανιχνεύει και οσμίζεται πρώτος την εξέλιξη και το ανατέλλον Ελντοράντο, ακολουθεί η μάζα του προλεταριάτου, φτωχού πρώην μικροαγρότη ή άκληρου που ψάχνει μεροκάματο, έστω και πέρα απ’ τη μίζερη κακοτράχαλη πατρώα γη.

1900 – 1913

  Τα τελευταία χρόνια, πριν τη διαφαινόμενη από ετών εθνική απελευθέρωση του, είναι περίοδος έντονης και αιματηρής αντιπαράθεσης, για ενική επικράτηση, Ελλάδας – Βουλγαρίας, στην αχαρτογράφητη φυλετικά και από αιώνες σκλάβα Μακεδονία. Το Σόροβιτς, ίσως και λόγω της παρουσίας ικανής Τουρκικής στρατιωτικής δύναμης και χωροφυλακής, δεν «ματώνει» ουσιαστικά, όπως συμβαίνει με γειτονικά κεφαλοχώρια, πολύ μεγαλύτερα κι αξιολογότερα τότε, απ’ αυτό.

  Ένας Πατριαρχικός ναός (Άγιος Νικόλαος) δυτικά κι ένας Εξαρχικός (Άγιος Γεώργιος) ανατολικά του οικισμού, με το Οθωμανικό τζαμί στο κέντρο (στο χώρο του σημερινού Δημαρχείου), ισορροπούν φαινομενικά, ενώ κρυφά οργανώνονται, κινούνται συνωμοτικά με αντίρροπες δυνάμεις, δοξασίες για την επικράτηση, στην μετα-Οθωμανική κυριαρχία, που δείχνει να καταρρέει σαν αυτοκρατορική υπόσταση πλέον…

1920 – 1940

  Είναι η χρυσή περίοδος ανάπτυξης, που αφήνει πίσω του ένα Τουρκικό τσιφλίκι Σοροβίτσι, με λίγες οικογένειες χριστιανών, που ζούσαν στις παρυφές του, με ένα μοντέρνο τώρα Αμύνταιο, με νεόκτιστα νεοκλασικά, διώροφα και μια όψη πολλά υποσχόμενης, αναπτυσσόμενης μικρόπολης.

  Η Ελλάδα του Βενιζέλου, πλέον κυρίαρχη, νικήτρια, ισχυρή, με ερείσματα στην Ευρώπη, δίνει το βαθύ της στίγμα με Κρητικούς αρειμάνιους χωροφυλάκους, με πρόσφυγες της «Ανταλλαγής», με νεόκτιστο μεγάλο σχολείο, μ’ ένα Άγιο Κωνσταντίνο και Ελένης πανέμορφο, έργο λαϊκών μαστόρων, που κτίζεται με αρωγή του τοπικού πληθυσμού, κι έχει το όνομα προς τιμή του στρατηλάτη Κωνσταντίνου (κι αλίμονο, γκρεμίζεται το 1970 σαν Βουλγάρικος!!!).

  Εκείνη η φοβερή εικόνα του τανκ με συρματόσχοινα, να προσπαθεί να γκρεμίσει εκείνον τον χειροποίητο θεϊκό τεράστιο τρούλο και τριγύρω αμίλητους, χωρίς καμία αντίδραση, τους Αμυνταιώτες, να παρακολουθούν σιωπηλά τη βεβήλωση του τοπικού τους μνημείου, νομίζω ότι στιγματίζει ιστορικά την πόλη και όλους μας και μας βαθμολογεί σαν κοινωνία, κάτω του μηδενός…

  Παρακάτω, θα αναφέρω άλλες 2 – 3 ντροπιαστικές στιγμές της πόλης και των ανθρώπων της, γιατί πάντα δεν πρέπει να προσπερνάμε λάθη και εγκλήματα, για να μην τα ξαναβρίσκουμε μπροστά μας.

  Και τα «ζήτω» και τα «μπράβο», πρέπει να συμβαδίζουν με την υπόμνηση κακών στιγμών, στη πορεία του χρόνου, που συνήθως θέλουμε να ξεχνάμε κουτοπόνηρα και βλακώδικα…

  Η θεία μου η Νίκη, ντόπια και βέρα Αμυνταιώτισα, είχε στο εικονοστάσι ένα φολιδωτό κατακόκκινο κεραμιδάκι, από εκείνα που κάλυπταν τον τεράστιο τρούλο, σαν ιερό αντικείμενο, που την έδενε με την πατρογονική της εκκλησία, που έγινε με προσωπική εργασία και εισφορές των πατριωτών της και κατέληξε «μπάζα» για πέταμα!

  Το μεγάλο, πανέμορφο σχολείο της πόλης, είναι απόκτημα Δημόσιο, αυτής της δημιουργικής περιόδου Βενιζέλου.

  Ένα τεράστιο πάρκο, ανοιχτοί χώροι, κι ένα σχέδιο πόλης σύγχρονο, το δίκτυο ύδρευσης απ’ τις κρυστάλλινες πηγές των Πετρών, μια μεγάλη αγορά στο κέντρο, όλα διαμορφώνουν μια νέα, αναπτυσσόμενη πόλη – σταυροδρόμι, για τις αποκλεισμένες τότε, Καστοριά, Κοζάνη, Γρεβενά μέχρι Αλβανία.

  Και φυσικά, το κυρίαρχο στοιχείο της δύναμης και της αξίας της αναπτυσσόμενης μικρόπολης μας, είναι ο μεγάλος σιδηροδρομικός σταθμός, που κατέβαζε εμπορεύματα κι επιβάτες για όλη τη Δυτική Μακεδονία, μέχρι Κορυτσά – Πόγραδετς.

  Ένα πλούσιο δίκτυο μεταφορικών εταιρειών αναπτύσσεται στην πόλη και αυτοκίνητα και οδηγοί ανταγωνίζονται πλέον νικηφόρα στις μεταφορές, τις καμήλες, τα κάρα, τα άλογα, που μέχρι τότε μετέφεραν τα αγαθά απ’ τον σταθμό μέχρι τα Γρεβενά, Καστοριά. (Ο παππούς του Άδωνη, Λεωνίδας, είχε τέτοια μεταφορική εταιρεία, μέχρι γύρω το ’60)!

1940 – 1950

   Ο Ελληνο - Ιταλικός πόλεμος, βρίσκει τη νεολαία του Αμυνταίου και της περιοχής επιστρατευμένη, ήδη από τον Αύγουστο, με ο 28^ο Σύνταγμα Πεζικού της πόλης, στα Ελληνοαλβανικά σύνορα, στις κορυφογραμμές Πρέσπες – Κορέστια.

  Τα συντάγματα τότε είχαν καθαρά τοπική νεολαία. Υπήρξαν συντάγματα, που έφτασαν στα σύνορα, λίγο πριν το τέλος του πολέμου!

  Οι απώλειες σε ανθρώπινο δυναμικό για το τόπο μας, είναι τραγικές, στον Ελληνο – Ιταλικό. Τα περισσότερα θύματα ήταν τραυματίες από κρυοπαγήματα που τότε «κρυοπαγήματα» σήμαινε ακρωτηριασμός ποδιού!

  Ο απολογισμός της θυσίας του 28^ου Συντάγματος Πεζικού του Αμυνταίου, το 1940 – 41, εντυπωσιάζει! Από τους 4.250 άντρες του, σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν οι 2.102! Κι από τους 72 εφέδρους αξιωματικούς του, οι 49!

  Η προσφορά της περιοχής μας για την πατρίδα, που ελάχιστα εκτιμήθηκε από το …Πελοποννησιακό μας κράτος!!!

  Για τον άμαχο πληθυσμό της πόλης και των πέριξ, οι τεράστιες αποθήκες τους στρατού υλικών και τροφίμων που βρίσκονταν στο Αμύνταιο και προορίζονταν για το μέτωπο, με την «κατάρρευση», Απρίλης 1941, πέφτουν, όπως ήταν φυσικό, στα χέρια του τοπικού πληθυσμού, μέχρι να εγκατασταθούν οι εισβολείς Γερμανοί στο τόπο μας.

  «Γιάμα», λέγονταν η αρπαγή τροφίμων – υλικών από τον πληθυσμό. Και αυτό δεν άφησε θεονήστικο τον πληθυσμό στην ακολουθούσα Γερμανική κατοχή, πράγμα που έγινε σε μεγάλο βαθμό, ιδίως Αθήνα. (Ο Γιώργος Ιωάννου, σε διήγημα του, μια ανάλογη αρπαγή στην κατοχική Σαλονίκη, τη λέει «γιάγμα»).

  Κι αν η λεηλασία των Ελληνικών αποθηκών ήταν δικαιολογημένη, αφού τα υπάρχοντα τους θα έπεφταν στα χέρια του κατακτητή, μια άλλη αρπαγή κατάπτυστη και ντροπιαστική για τον τόπο μας και τους ανθρώπους του, έστω κι αν είναι δικός μας. Με τη κατάρρευση της Σερβίας, στην εισβολή των Γερμανών, ένα τραίνο κατάφορτο με Σέρβους, σίγουρα και Εβραίους φυγάδες απ’ την επικείμενη ναζιστική λαίλαπα, σίγουρα εύπορους πολίτες – φυγάδες, σταμάτησε για ανεφοδιασμό στον σταθμό του Αμυνταίου.

  Και τότε δυστυχώς, κατάπτυστοι συμπολίτες – ληστές, εισβάλουν κι αρπάζουν τιμαλφή και χρυσά, που είχαν στο φευγιό τους οι άτυχοι πρόσφυγες της Σερβίας.

  Πόσο αλλάζει κι αγριεύει ο πόλεμος τον άνθρωπο!

  Η τοπική διαδρομή του κάθε τόπου, δεν έχει μόνο εικόνες δόξας και μεγαλείου, που συνήθως αναφερόμαστε σ’ αυτές, αλλά και σκοτεινές, ντροπιαστικές στιγμές, που δεν πρέπει να σκεπάζει η λήθη, στο πέρασμα του χρόνου…

  Η πόλη μας περνάει την «κατοχή» σχεδόν χωρίς ανθρώπινες απώλειες και καταστροφές, σε αντίθεση με τη φρικτή ναζιστική λαίλαπα που μάτωσε γειτονικά μας χωριά (Αετός, Κλεισούρα, Λέχοβο, Πύργοι, Μεσόβουνο).

  Κι αυτό, ενώ είχε τη τιμή να ‘χει πολίτη – συμπολίτη τον ξεχωριστό Θανάση Χατζή, Γραμματέα του ΕΑΜ όλης της Ελλάδας! Ψυχή της αντιστασιακής οργάνωσης, που κύρια αυτή στάθηκε απέναντι στη τριπλή Γερμανο – Ιταλο – Βουλγαρική κατοχή! Ενώ είχε συμπολίτη, τον πιο παράτολμο αγωνιστή, στέλεχος του ΕΑΜ σ’ όλο το Νομό, τον τραγικό Πέτρο Κορίνα (θρυλικό «Καμό»). Ενώ πρωταγωνίστησαν στο σαμποτάζ του τραίνου στην Βεύη (όπου σκοτώθηκε ο υποφρούραρχος του Αμυνταίου ο Αιμίλιος Μύλερ) σχεδόν αποκλειστικά Αμυνταιώτες νεολαίοι, με επικεφαλής τον Π. Κορίνα και εξ αιτίας του γεγονότος, χάθηκαν σε Γερμανικό στρατόπεδο της Αυστρίας, οι συλληφθέντες Βακαλόπουλος, Θεοδωρίδης.

  Αλλά και το άλλο σαμποτάζ του τραίνου, που με κομμένα φρένα στον Άγρα, φορτωμένο με πολεμικό υλικό, γκρεμίστηκε πριν την Σκύδρα, κι αυτό ξεκίνησε απ’ τον δικό μας σταθμό, απ’ όπου έγινε η ειδοποίηση στους σαμποτέρ του Άγρα.

  Κι εδώ σκοτώθηκαν δύο πατριώτες μας, τα αδέλφια Τζουτζουμάνη (Αργυριάδη), μηχανουργοί του τραίνου, καθώς και Γερμανοί στρατιώτες. Μια έστω μικρή οδό αδελφών Αργυριάδη, τη χρωστάει η πόλη μας…

  Όλοι σχεδόν –οι παλιοί Αμυνταιώτες- συμφωνούν στο σημαντικό ρόλο για αποφυγή τραγικών αντιποίνων στο Αμύνταιο που έπαιξε ο ξεχωριστός τότε Πρόεδρος της τότε Κοινότητας μας, ο Λεωνίδας Ρακόπουλος, (αδελφός του παππού μου), που πάντα πρότασσε τον εαυτό του για όμηρο, κι έπειθε με διπλωματία, με κεράσματα και παραπλανούσε και ημέρευε τον Γερμανό φρούραρχο της πόλης.

  Είχε έξι παιδιά, ο Πρόεδρος, κι έμενε σ’ ένα παλιόσπιτο με ενοίκιο, τότε, που με ένα τσουβάλι σιτάρι αγόραζες οικόπεδο! Ή πιο εύκολα, το άρπαζες αν τα ‘χες «πλακάκια» με τους κατακτητές!

  Η ολιγόμηνη (Οκτώβρης ’44 – Μάρτιος ’45) ΕΑΜοκρατία, μετά την απελευθέρωση, πέρασε χωρίς «ν’ ανοίξει μύτη» στην πόλη μας, πλην κάποιων προσωρινών συλλήψεων, κάποιων, που παρεκτράπηκαν με τους κατακτητές…

  Η αλήθεια είναι, ότι σε σχέση με άλλες περιοχές –ιδίως Πελοπόννησο κι Αθήνα- που οργίασαν οι ταγματασφαλίτες, οι συνεργάτες, οι μαυραγορίτες, οι κουκουλοφόροι, οι προδότες, στην περιοχή μας δεν είχαμε σημαντική αιματηρή δράση, συνεργατών του κατακτητή. Κι η όποια «Γερμανοφιλία» ή «Βουλγαροφιλία», δεν είχε αιματηρά, τραγικά και σημαντικά επεισόδια, που θα προκαλούσε εύλογα τη νέμεσης, όταν κυριαρχούσε ο ΕΑΜ και πριν έρθει το επίσημο κράτος, που αποδείχτηκε, ιδίως στη Δυτ. Μακεδονία, Ιαβέρης, σκληρός και ασυγκίνητος επί δικαίων και αδίκων…

  Μετά την «Βάρκιζα» του Φλεβάρη του ’45, έρχεται σταδιακά το επίσημο κράτος, με συνοδό το παρακράτος, που από συνεργάτης –εν πολλοίς- του κατακτητή, αναγορεύτηκε πλέον σε στυλοβάτη και Ροβεσπιέρο του Ελληνισμού!

  Κι αρχίζει το γαϊτανάκι, με τα ογκώδη δικόγραφα, τα πλείστα κακόβουλων ανθρώπων, ψευτομαρτύρων, συκοφαντών, που τα χρόνια της κατοχής λουφάξανε, αν δεν συνεργάστηκαν με τον εχθρό, εναντίων ανθρώπων που στάθηκαν όρθιοι κόντρα στο ναζιστικό τέρας, σε μια προσπάθεια κατατρομοκράτησης του Λαού, που είχε αγκαλιάσει στη μεγάλη του πλειοψηφία το ΕΑΜικό όραμα, για μια Ελλάδα λεύτερη και κοινωνικά δίκαιη για όλους!

  Στην Δυτ. Μακεδονία και ιδίως στη Φλώρινα, Καστοριά και Έδεσσα υπερτονίστηκε και δαιμονοποιήθηκε η ιδιαιτερότητα της περιοχής, με την Σλαβοφοβία που εκμεταλλεύτηκε η Βουλγαρία, στήνοντας προπαγανδιστικούς μηχανισμούς σε πολλά ντόπια χωριά, γεγονός που στην απελευθέρωση, αυτό κόστισε υπέρμετρα σε δίκες, που μοίραζαν τον θάνατο σαν κουφέτο!

  Η συνεργασία με τον Γερμανό, τουρκόφωνων χωριών της περιοχής, που Γερμανοντύθηκαν και συμμετείχαν σε πογκρόμ (Μεσόβουνο – Πύργους), πέρασε «εξ απαλών ονύχων» στο «κράτος τιμωρός», που όμως αλληθώριζε βαριά, άδικα και επιλεκτικά, σαν κακιά μητριά! Βέβαια, οι πρώην Γερμανοντυμένοι, τώρα είχαν μεταλλαχτεί σε στυλοβάτες του Ελληνισμού!

  Ο Εβραϊκός πληθυσμός της Ελλάδας –ιδίως της Βόρειας- πλήρωσε τον μεγαλύτερο «φόρο αίματος» στο φρικτό ναζιστικό μένος εναντίον τους. Και ελάχιστη ήταν η βοήθεια κι η συμπαράσταση που είχαν οι άτυχοι συμπολίτες Εβραίοι, απ’ τους χριστιανούς συμπολίτες τους. Δυστυχώς! 46.000 Εβραίοι χάθηκαν, περίπου το 1/3 της πόλης στη Σαλονίκη απ’ το ναζιστικό θηρίο. Τα σπίτια, οι περιουσίες, τα μαγαζιά τους, το νεκροταφείο τους «εξαϋλώθηκαν», χάθηκαν, ρημάχτηκαν, γίναν πολυκατοικίες, επιχειρήσεις, στο νεκροταφείο τους έγινε το Πανεπιστήμιο, τα μάρμαρα των τάφων τους έστρωσαν ακόμα και την αυλήτου Αη Δημήτρη, το μυωπικό, εθελότυφλο μεταΒαρκιζικό όμως κράτος, δίκαζε και εκτελούσε τον χωριάτη της Φλώρινας, που πιθανόν χαιρέτησε, όταν ήρθε στο χωριό του τον Κάλτσεφ ή τον Μπλαντένοφ, που του μιλούσε σε παραπλήσια γλώσσα, που του έταζε προστασία – φιλία, εκείνη την άγρια εποχή!

  Κακώς, πολύ κακώς, αλλά ούτε Γερμανοντύθηκε, ούτε πλιατσικολόγησε, ούτε κουκουλοφόρος έγινε, ούτε άρπαξε ξένο βιός, ούτε σκότωσε… Και φυσικά, προηγήθηκε αυτής της περιόδου η Μεταξική βία, που τον κυνήγησε, τον εξόρισε, του απαγόρεψε τη μητρική γλώσσα, τον είχε άνθρωπο ύποπτο, αν όχι παράνομο.

  Όλα στο βάθος τους έχουν μια εξήγηση… Απλά, θέλει ψυχραιμία κι ευθυκρισία για να την ανακαλύψεις…

ΥΓ 1: «Μια εικόνα, χίλιες λέξεις» λένε οι σοφοί Κινέζοι. Δε θα μπορούσε να περιγράψει καλύτερα, άλλη εικόνα, την κατάρρευση της μικρόπολης μας, από εκείνη τη θλιβερή κατάντια του μόνου Δημόσιου νεοκλασικού του Αμυνταίου (παλιό Α» Δημοτικό Σχολείο), που εδώ και δύο χρόνια, ένα χαλασμένο λούκι σιγοτρώει τις σάρκες του, η διαβροχή κι αποσάθρωση!

  Μια πολίχνη που γλίτωσε από Τούρκους, Γερμανούς, Βουλγάρους, αντάρτες, σβήνει έξω απ’ τις γεμάτες ΜΕΘ της Ελλάδας και των «αρίστων» της…

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ…